تحقیقات مالی اسلامی

امکان‌سنجی فقهی الزام قانونی به پرداخت خمس ارباح مکاسب توسط حاکمیت اسلامی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی (فقه مالی اسلامی)

نویسنده

دانشجوی دکتری، معارف اسلامی و اقتصاد، دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، ایران

چکیده

خمس یکی از مهم‌ترین احکام مالی اسلام است که بسیاری از فقها و دانشمندان اقتصاد اسلامی آن را به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین مالیات‌های اسلامی و مهم‌ترین منابع درآمدی دولت اسلامی معرفی کرده‌اند. در دولت مدرن در صورت عدم پرداخت مالیات‌ توسط مؤدی مالیاتی، دولت اقدام به اخذ مالیات از موجودی حساب وی می‌کند؛ یا اینکه از برخی حقوق شهروندی وی را محروم می‌کند تا ملزم شود مالیات را پرداخت نماید. این شیوه الزام به پرداخت مالیات و ضمانت اجرا و جرائم سنگین مالیاتی در کشورهای مختلف شیوه‌ای رایج است. در زکات نیز جواز اخذ بدون رضایت در صورت عدم تمکین وجود دارد. مسأله اصلی این پژوهش، بحث بر سر امکان شرعی الزام قانونی به پرداخت خمس توسط حاکمیت است. روش‌شناسی این مقاله در پاسخ به مسأله مذکور روش اجتهادی با رویکرد فقه حکومتی است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که اولاً بر اساس مبانی فقه حکومتی، خمس حق الاماره و متعلق به حاکم اسلامی است. همچنین با بررسی ادله شرعی و با اقامه چهار دلیل اثبات شد که دولت اسلامی از منظر شرعی و به لحاظ نظری مجاز است کسانی را که خمس خود را نمی‌پردازند به نحوی الزام به پرداخت کند. البته دو ملاحظه مهم در این خصوص وجود دارد: اولاً تمرکز دولت‌ها بخصوص دولت اسلامی باید بر تقویت انگیزه‌های درونی و ایمان قلبی افراد باشد نه فقط قواعد الزام‌آور. ثانیاً این پژوهش ازلحاظ نظری و فقهی به این مسأله پرداخته و یافته‌های تحقیق به معنی توصیه سیاستی برای شرایط فعلی ایران نیست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Feasibility of Jurisprudence for Legal Compulsion to Pay Khums by the Islamic Government

نویسنده [English]

  • Mehdi Sarmast Shoshtari

PhD Student, Islamic Studies and Economics, Faculty of Islamic Studies and Economics, Imam Sadiq University, Tehran, Iran

چکیده [English]

Khums is one of the most important financial rules of Islam, which many jurists and Islamic economists have introduced as one of the main Islamic taxes and the most important sources of income for the Islamic state. . In the modern government, if the people do not pay taxes, it decides to collect taxes from the people in the people's accounts or deprive them of some citizenship rights so that they have to pay the taxes. This method of obligation to pay tax and guarantee of execution and heavy tax crimes is common in different ways. In Zakat, it is permissible to collect without consent in case of non-compliance. The main subject of this research was the debate on the possibility of the legal obligation to pay khums by the government. The methodology of the article is in response to the issue of the same method of ijtihad with this governmental jurisprudence. The research indicates that, firstly, according to the jurisprudence principles of the government, khums belongs to the Islamic ruler. Also, by examining the Shariah proofs and presenting four reasons, it was proved that the Islamic government is allowed to pay those who do not accept Khums in a certain way from the Shariah point of view. There are two important points in this regard: First, governments, especially the Islamic government, should not only have binding rules to strengthen the inner spirits and heart faith of people. Secondly, this research deals with this issue theoretically and jurisprudentially, and the findings of the research do not mean a policy recommendation for the current conditions of Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khums
  • Obligation to Pay
  • Performance Guarantee
  • Governmental Jurisprudence
  • Binding Rules
  • Tax
  1. قرآن کریم.
  2. اسماعیل‌پور دره، مهدی( 1389). الگوی مناسـب مؤسسـات مـالی زکـات در جمهـوری اسـلامی ایـران (پایـان‎نامـه کارشناسی ارشد). ایران: دانشگاه امام صادق علیه‎السلام.
  3. Ismaeel Poor Dareh, M., (2010). The Appropriate Model of Zakat Financial Institution in the Islamic Republic of Iran (Master's thesis). Iran: Imam Sadiq University. (In Persian).
  4. ابن ادریس حلی، محمد (1390ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. ایران: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
  5. Ebn Edris helli, M., (1970). Al-Sarair al-Hawi for editing fatwas. Iran: The Islamic Publishing Institution of the Teachers Association. (In Persian).
  6. ابن هشام، ابومحمد عبدالملک بن هشام بن ایوب حمیرى (1415ق). سیره ابن هشام (السیرة النبویة). بیروت: دار احیاء التراث العربى.
  7. Ebn Hesham, Abomohammad Abdolmalek ebn Hesham ebn Ayoob Hemyari (1994). The Prophet's Biography. Beirut: Dar ehyaa al-torath Alarabi. (In Persian).
  8. انصاری، مرتضی بن محمد امین (1375). مکاسب. ایران: چاپ سنگی.
  9. Ansari, Morteza ben Mohammadamin (1996). Earnings. Iran: Chap Sangi. (In Persian).
  10. تسخیری، محمد علی (1425ق). القواعد الاصولیه و الفقهیه علی المذهب الامامیه. ایران: المجمع العالمی للتقریب المذاهب الاسلامیة.
  11. Taskhiri, M, A., (2004). Fundamental and jurisprudential rules on the Imami School of Thought. Iran: The World Assembly for the Approximation of Islamic Doctrines. (In Persian).
  12. حلی، جعفربن حسن (1409ق). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و احرام. ایران: امیر.
  13. Helli, Jaafar ebn Hasan (1988). The Laws of Islam in Matters of Halal and Haram. Iran: Amir. (In Persian).
  14. حسینی خامنه‌ای، سیدعلی (1389). رساله اجوبة الاستفتائات (چاپ دوم). ایران: پیام عدالت.
  15. Hosseini Khamenei, S, A., (2010). Questionnaire Answers Message. Iran: Payam Edalat. (In Persian).
  16. جوادی آملی، عبدالله (1379). ولایت فقیه‌: ولایت‌، فقاهت و عدالت‌. ایران: اسراء.
  17. Javadi Amoli, A., (2000). Wilayat Faqih: Wilayat, Jurisprudence and Justice. Iran: Esraa. (In Persian).
  18. دفتر تبلیغات اسلامی (1387). خمس چالش‌ها و راهکار‌ها (چاپ دوم). ایران: بوستان کتاب.
  19. Islamic Propagation Office (2008). Khums, Challenges and Solutions (Second Edition). Iran: Boostan Ketab. (In Persian).
  20. رستمی، محمدزمان؛ و رستمی، محمدهادی (1394). پیشنهادهایی برای بسط و جایگزینی نظام مالیاتی اسلام. مطالعات اقتصاد اسلامی، 8(1)، 7-26.
  21. Rostami, M, Z; & Rostami, M, H., (2015). Suggestions for the Expansion and Replacement of the Islamic Tax System. Islamic Economic Studies, 8(1), 7-26. (In Persian).
  22. رضایی، محمدقاسم؛ و سبزرو، محبوبه (1391). ارائه الگویی برای پذیرش خمس به عنوان بخشی از مالیات بر درآمد. پژوهشنامه مالیات، ۲۰ (۱۵) :۱۵۲-۱۲۵
  23. Rezaei, M, G; & Sabzro, M., (2012). Providing a Model for Accepting Khums as Part of Income Tax. Research Taxation, 20 (15):152-125. (In Persian).
  24. زنجانی، فیاض‌الدین؛ و جعفری زنجانی، حسین (1380). ذخائر الامامه فی الخمس (چاپ اول). ایران: آل‎عبا(ع).
  25. Zanjani, F, A; & Jafari Zanjani, H., (2001). Ammunition of the Imam in Koms (Five Edition). Iran: Al Aba. (In Persian).
  26. سبزواری، محمد باقربن محمد مؤمن (بی‌تا) ذخیرة المعاد، چاپ سنگی، بی‌جا. ایران: آل‎البیت.
  27. Sabzevari, Muhammad Baqir bin Muhammad Momin (No Time) Hozharah al-Ma'ad, Llithograph, no place. Iran: Al Al-Bait. (In Persian).
  28. سلیمانی، محمد؛ و سرمست شوشتری، مهدی (1398). طراحی الگوی جایگزینی خمس ارباح مکاسب و مالیات بر مجموع درآمد در اقتصاد اسلامی ایران. معرفت اقتصاد اسلامی، 10(20)، 179-195.
  29. Soleimani, M; & Sarmast Shoushtari, M., (2019). Designing a Replacement Model for Khums on Profits and Tax on Total Income in Iran's Islamic Economy. Knowledge of Islamic Economics, 10(20), 179-195. (In Persian).
  30. شعبانی، احمد (1375). تحلیلی پیرامون زکات، زکات یا مالیات، کدامیک؟. دین و ارتباطات (دانشگاه امام صادق/ نامه صادق)، 1(3)، 115-150.
  31. Shabani, A., (1996). An Analysis of Zakat, Zakat or Tax, Which One? Religion and Communication (Imam Sadiq University/Nameh Sadiq), 1(3), 115-150. (In Persian).
  32. شعبانی، احمد؛ و کاشیان، عبدالحمید (1395). هندسه منابع و مصارف مالی اسلامی (چاپ اول). ایران: دانشگاه امام صادق علیه‎السلام.
  33. Shabani, A; & Kashian, A, H., (2016). Geometry of Islamic Financial Sources and Expenses (First Edition). Iran: Imam Sadiq University. (In Persian).
  34. صدر، سیدمحمدباقر (1393). اقتصادما (سیدمحمدمهدی برهانی و سیدابوالقاسم حسینی ژرفا: مترجمان) (جلد 1 و 2؛ چاپ اول). ایران: دارالصدر (پژوهشگاه شهید صدر).
  35. Sadr, S, M, B., (2014). Our Economy (Seyed Mohammad Mehdi Burhani & Sedaboulqasem Hosseini Jharfa: Translators) (Volumes 1 and 2; 1 Edition). Iran: Dar al-Sadr (Martyr Sadr Research Institute). (In Persian).
  36. صدر، سیدمحمدباقر (1394). اسلام راهبرزندگی؛ مکتب اسلام؛ رسالت ما (مهدی زندیه: مترجم) (چاپ دوم). ایران: دارالصدر (پژوهشگاه شهید صدر).
  37. Sadr, S, M, B., (2015). Islam is the Leader of Llife; School of Islam; Our Mission (Mehdi Zandiyeh: Translator) (Second Edition). Iran: Dar al-Sadr (Martyr Sadr Research Institute). (In Persian).
  38. طوسی، محمد بن حسن (1363). المبسوط فی فقه الامامیة. ایران: المکتب المرتضویه.
  39. Tusi, Muhammad ibn al-Hasan (1984). Al-Mabsout in Imami jurisprudence. Iran: Mortazavieh Office. (In Persian).
  40. طوسی، محمد بن حسن (۱۳۶۵). تهذیب الأحکام. حسن خرسان، و محمد آخوندی: تصحیح) (جلد 10). ایران: دار الکتب الإسلامیة.
  41. Tusi, Muhammad bin Hassan (1986). Refinement of Provisions. Hasan Khurasan, and Muhammad Akhundi: Correction) (Volume 10). Iran: Dar Al-Kutub Al-Islamiyyah. (In Persian).
  42. طوسی، محمد بن حسن (1400ق). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی. بیروت: دار الکتاب العربی.
  43. Tusi, Muhammad ibn al-Hasan (1979). The End of Just Jurisprudence and Fatwas. Beirut: Dar Al-Kitab Al-Arabi. (In Persian).
  44. قرائتی، محسن (1384). تفسیر نور (چاپ سوم). تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
  45. Qaraeti, M., (2005). Interpretation of Light (Third Edition). Tehran: Cultural Center of Lessons from the Quran. (In Persian).
  46. کاشیان، عبدالمحمد؛ شعبانی، احمد؛ و عسکری، محمد مهدی (1394). بررسی دوگان‎های تقدم وجوهات شرعی یا مالیات و مکمل یا جانشین بودن آن‌ها با تأکید بر ابعاد حکومتی خمس و زکات در اقتصاد اسلامی ایران. معرفت اقتصاد اسلامی، 6(12)، ۱۲۹ـ۱۵۰.
  47. Kashian, A, M; Shabani, A; & Askari, M, M., (2015). Examining the Duality of the Priority of Shari'ah Objects or Taxes and Their Complementarity or Substitution with Emphasis on the Governmental Dimensions of Khums and Zakat in the Islamic Economy of Iran. Knowledge of Islamic Economics, 6(12), 150-129. (In Persian).
  48. کیخا، مهدی؛ و رزمی، محسن (1391). تعلق خمس به حاکم اسلامی. فقه و تاریخ تمدن ملل اسلامی، 9(۳۴)، ۱۲۱-۱۴۶.
  49. Kikha, M; & Razmi, M., (2012). Khums belongs to the Islamic ruler. Jurisprudence and History of Civilization of Islamic Nations, 9(34), 121-146. (In Persian).
  50. کیخا، محمدرضا؛ و مؤذنی بیستگانی، حمید (1401). تحلیل و بررسی چگونگی مجزی بودن تأدیة زکات در فرض اجبار حاکم اسلامی. فقه و اصول، 33(129)، 117-135.
  51. Kikha, M, R; & Muezzin Bistgani, H., (2022). Analysis and Investigation of How the Payment of Zakat in the Assumption of the Compulsion of the Islamic Ruler. Jurisprudence and Principles, 33(129), 117-135. (In Persian).
  52. مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحارالانوار. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  53. Majlesi, M, B., (1982). Bahar Al-Anwar. Beirut: Dar Ahyaya al-Trath al-Arabi. (In Persian).
  54. محقق داماد، سیدمصطفی (1381). قواعد فقه (چاپ دوم). تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
  55. Mohaghegh Damad, S, M., (2002). Rules of Jurisprudence (Second Edition). Tehran: Islamic Sciences Publishing Center. (In Persian).
  56. مفید، محمدبن محمد نعمان (1374). المقنعه. ایران: اسلامی.
  57. Mufid, Muhammad bin Muhammad Numan (1995). Disguised. Iran: Islami. (In Persian).
  58. مکارم شیرازی، ناصر (1365). تفسیر نمونه. ایران: دارالکتب الاسلامیه.
  59. Makarem Shirazi, N., (1986). Treatise explaining the issues. Iran: Jomhouri. (In Persian).
  60. مکارم شیرازی، ناصر (1389). رساله توضیح المسائل. ایران: جمهوری.
  61. Makarem Shirazi, N., (2010). Sample Interpretation. Iran: Dar-Al Kitab al-Islamiya. (In Persian).
  62. مصباحی‌مقدم، غلامرضا (1397). فقه منابع مالی دولت اسلامی. ایران: دانشگاه امام صادق
    علیه السلام.
  63. Mesbahi Moghadam, G, R., (2018). Jurisprudence of Financial Resources of the Islamic State. Iran: Imam Sadiq University, Peace be Upon Him. (In Persian).
  64. مطهری، مرتضی (1378). آزادی معنوی. ایران: صدرا.
  65. Motahari, M., (1999). Spiritual Freedom. Iran: Sadra. (In Persian).
  66. منتظری، حسینعلی (1363) الخمس و الانفال (چاپ اول). ایران: اسلامی.
  67. Montazeri, H, A., (1984) Al-Khums and Al-Anfal (First Edition). Iran: Islami. (In Persian).
  68. منتظری، حسینعلی (1367). مبانی فقهی حکومت اسلامی دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیة (محمود صلواتی: مترجم و تقریر). ایران: کیهان.
  69. Montazeri, H, A., (1988). Fundamentals of Jurisprudence of the Islamic Government, Studies in Wilayat al-Faqih and Jurisprudence of the Islamic State (Mahmoud Salavati: Translator and Interpreter). Iran: Keyhan. (In Persian).
  70. موسوی خمینى، سیدروح‎الله (1423ق). ولایت فقیه (چاپ دوازدهم). ایران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره).
  71. Mousavi Khomeini, S, R., (2002). Wilayat al-Faqih (12th edition). Iran: Institute for Organizing and Publishing the Works of Imam Khomeini. (In Persian).
  72. موسوی خمینی، سیدروح‎الله (1363). کشف الاسرار. بی‌نا.
  73. Mousavi Khomeini, S, R., (1984). Discovering Secrets. No Place. (In Persian).
  74. موسوی خمینی، سیدروح‎الله (1379). البیع، ایران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره).
  75. Mousavi Khomeini, Seyyedrouh Allah (2000). Sale , Iran: Organization and Publication of the Works of Imam Khomeini. (In Persian).
  76. موسوی خمینی، سیدروح‎الله (1390). تحریر الوسیله. نجف اشرف: مطبعه الاداب.
  77. Mousavi Khomeini, S, R., (2011). Tahrir al-Wasila. Najaf Ashraf: Al-Adab Publishing House. (In Persian).
  78. موسوی خمینی، سیدروح‎الله (بی‌تا). صحیفه امام (جلد 21). ایران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره).
  79. Mousavi Khomeini, S, R., (No Time). The Book of the Imam (Volume 21). Iran: Institute for Organizing and Publishing the Works of Imam Khomeini. (In Persian).
  80. مؤمن، محمد (1393). منابع مالی در حاکمیت فقیه‌: برگرفته از درس‎های خارج فقه آیت‌الله محمد مؤمن قمی (محمدمهدی بهداروند: گردآورنده). ایران: معارف.
  81. Momen, M., (2014). Financial Resources in Jurisprudence Governance: Taken From the Extra Jurisprudential Lessons of Ayatollah Mohammad Momin Qomi (Mohammed Mehdi Behdarvand: Compiler). Iran: Maarif. (In Persian).
  82. مهدوی‎زادگان، داوود (1386). پژوهشی در الزام حکومتی حکم حجاب. مطالعات راهبردی زنان، 9(36)، 9-50.
  83. Mahdavi Zadegan, D., (1386). A Research on the Governmental Requirement of Hijab Ruling. Women's Strategic Studies, 9(36), 9-50. (In Persian).
  84. نجفی، محمدحسن (1365). جواهر الکلام (جلد 23). ایران: دار الکتب الإسلامیة.
  85. Najafi, M, H., (1986). Jawahar al-Kalam (Volume 23). Iran: Dar al-Kotob al-Islamiyyah. (In Persian).
  86. نراقی، ملااحمد (1417ق). عواید الایام. ایران: مرکز النشر الاسلامی.
  87. Naraghi, M, A., (1996). Day's Earnings Iran: Islamic Publishing Center. (In Persian).
  88. هاشمی شاهرودی، سیدمحمود (1383). بحوث فی الفقه: کتاب الخمس (چاپ دوم، جلد ۲). ایرات: أهل‎البیت(ع).
  89. Hashemi Shahroudi, S, M., (2004). Paqhu fi Fiqh: Kitab al-Khams (Second Edition, Volume 2). Errat: Ahl al-Bayt. (In Persian).
  90. هیربد، علی (1352). مسائل اقتصادی اسلام. ایران: طبع کتاب.
  91. Hairbed, A., (1973). Economic Issues of Islam. Iran: Tabab Ketab. (In Persian).
  92. یزدی، محمد (1377). متولی سهم امام. فقه اهل بیت، 4(14)، ۳-۵۲.
  93. Yazdi, M., (1998). Trustee of Imam's share. Fiqh Ahl al-Bayt, 4(14), 3-52. (In Persian).
  94. Abdul-Jabbar, H., & Bin-Nashwan, S. A. (2022). Does Deterrence-based Enforcement Matter in Alms Tax (Zakat) Compliance?. International Journal of Social Economics, 49(5), 710-725.
  95. Khamis, M. R., & Yahya, N. C. (2015). Does Law Enforcement Influence Compliance Behaviour of Business Zakat Among SMEs?: An Evidence Via Rasch Measurement Model. Global Journal Al Thaqafah, 5(1), 19-32.
  96. Bakar, N. B. A., & Rashid, H. M. A. (2010). Motivations of Paying Zakat on Income: Evidence from Malaysia. International Journal of Economics and Finance, 2(3), 76-84.
  97. Ikhwan, H. (2018). Fitted Sharia in Democratizing Indonesia. Journal of Indonesian Islam, 12(1), 17-44.
  98. Kaffah, N. I., & Susetyo, H. (2020). Implementation of Sharia Compliance to Optimize Zakat Governance in the Frontier and Outermost Regions in Indonesia. Pandecta Research Law Journal, 15(2), 273-282.
  99. Luttmer, E. F., & Singhal, M. (2014). Tax Morale. Journal of Economic Perspectives, 28(4), 149-168.
  100. Torgler, B. (2002). Speaking to Theorists and Searching for Facts: Tax Morale and Tax Compliance in Experiments. Journal of Economic Surveys, 16(5), 657-683.
  101. Horodnic, I. A. (2018). Tax Morale and Institutional Theory: a Systematic Review. International Journal of Sociology and Social Policy, 38(9/10), 868-886.
  102. Andriani, L., Bruno, R., Douarin, E., & Stepien-Baig, P. (2022). Is Tax Morale Culturally Driven?. Journal of Institutional Economics, 18(1), 67-84.
تحقیقات مالی اسلامی
دوره 12، شماره 1 - شماره پیاپی 23
آبان 1401
صفحه 29-58
  • تاریخ دریافت: 14 آبان 1401
  • تاریخ بازنگری: 10 اسفند 1401
  • تاریخ پذیرش: 11 اسفند 1401