نشریه علمی «تحقیقات مالی اسلامی»

شناسایی و رتبه‌بندی چالش‌ها و آسیب‌های فقهی– حقوقی و اقتصادی- مالی بانکداری بخش خصوصی در شبکه بانکی جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : علمی - پژوهشی (بانکداری اسلامی)

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، مدیریت مالی، گروه مدیریت مالی، دانشگاه امام صادق علیه‎السلام، تهران، ایران

2 استادیار، گروه مدیریت مالی، دانشکده معارف اسلامی و مدیریت، دانشگاه امام صادق علیه‎السلام، تهران، ایران

چکیده

مقاله حاضر تلاش می‌کند تا ضمن تبیین همه‌ ابعاد بانکداری بخش خصوصی در مبانی نظری، حضور بانک‌های خصوصی را در اکوسیستم بازار پولِ کشور درحال‌توسعه‌ای چون جمهوری اسلامی ایران، مورد آسیب‌شناسی و نقد قرار دهد. بدین‌منظور ابتدا چالش‌های فقهی- حقوقی و چالش‌ها و آسیب‌های اقتصادی- مالی بانک‌های خصوصی با بهره‌گیری از روش‌های تحلیلی و پیمایشی استخراج‌شده؛ سپس باهدف تأیید نهایی و رتبه‌بندی چالش‌ها از روش دلفی سه‌مرحله‌ای استفاده خواهد شد. در دورهای اول و دوم روش دلفی جهت اطمینان از تأیید نهایی چالش‌ها و آسیب‌های شناسایی‌شده توسط خبرگان از آزمون آماری دوجمله‌ای استفاده نموده و در دور سوم دلفی برای رتبه‌بندی چالش‌های تأییدشده از آزمون رتبه‌بندی فریدمن بهره‌ خواهیم ‌برد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که «عدم توجه نهاد ناظر و قانون‌گذار در بازار پول به اقتضائات بخش خصوصی در صنعت بانکداری» و «شبهه‌ صدق قواعد» «لا ضرر» و «تسبیب» در فقه اسلامی در رابطه با موضوع اضافه برداشت بانک‌های خصوصی از بانک مرکزی به‌عنوان مهم‎ترین چالش‌های فقهی-حقوقی از دیدگاه خبرگان بانکداری کشور به‌شمار می‌آید؛ همچنین ازنظر کارشناسان خبره صنعت بانکداری «ناکارآمدی در تخصیص منابع» نیز مهم‌ترین آسیب اقتصادی- مالی بانکداری بخش خصوصی در بازار پول ایران بوده که نقش مهمی در ناترازی و تحمیل زیان به شبکه بانکی کشور دارد. راه‌اندازی سامانه جامع نظارت پویا بر فرآیند تخصیص اعتبارات، تدوین دستورالعمل اضافه برداشت بانک‌ها از بانک مرکزی، بازنگری در آیین‌نامه‌های اجرایی مربوطه باهدف تبیین صریح اقتضائات خصوصی‌سازی در نهادهای پولی و بیان تمایزات آن با دیگر بنگاه‌های اقتصادی و به‌کارگیری سیاست‌های اعتباری-مالیاتی جهت موجه و به‌صرفه نمودن فعالیت در صنعت بانکداری برای بخش خصوصی ازجمله پیشنهاد‌ها و رهنمودهای سیاستی ارائه‌شده که می‌تواند آسیب‌ها و چالش‌های یادشده را کاهش داده و مدیریت و کنترل نماید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Identification and Ranking of Jurisprudential-Legal and Economic-Financial Challenges and Harms of Private Sector Banking in the Banking Network of the Islamic Republic of Iran

نویسندگان [English]

  • Mohammad Hossein Shariatinia 1
  • Mohammad Hosin Gavam 2

1 PhD. Student, Financial Management, Imam Sadiq University, Tehran, Iran

2 Assistant Professor, Department of Financial Management, Faculty of Islamic Studies and Management, Imam Sadiq University, Tehran, Iran.

چکیده [English]

This study tries to explain and criticize the presence of private banks in the developing money market ecosystem of a developing country such as the Islamic Republic of Iran, while explaining all aspects of private sector banking in its theoretical foundations. For this purpose, first the jurisprudential-legal challenges and economic-financial challenges and damages of private banks have been extracted by using analytical and survey methods. Then, with the aim of final approval and ranking of challenges, the three-stage Delphi method will be used. In the first and second rounds of the Delphi technique, the binomial test is used to ensure the final confirmation of the challenges and injuries identified by the experts, and in the third round of Delphi, the Friedman ranking test is used to rank the approved challenges. The findings of this study show that "the lack of attention of the regulator and legislator in the money market to the needs of the private sector in the banking industry" and “the dubious nature of regulation veracity”, “Darar & al-Tasbib”(prohibition of inflicting direct or indirect damage) in the case of private banks’ overdraft”, are considered as the most important jurisprudential-legal challenges in the view of the country's banking experts. Also, "inefficiency in resource allocation" is the most important economic-financial damage of private sector banking in the Iranian money market, which has an important role in imposing imbalance and loss on the country's banking network. Among the recommended guidelines for decreasing the above-mentioned harms are as follows: launching a comprehensive dynamic supervisory system for credit allocation, devising overdraft-related formula, revising the executive order for privatization exigencies, and adopting credit and tax policies for justifying the economic condition of any banking activity of the private sector.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Private Banking Challenges
  • Inefficiency in Resource Allocation
  • Overdraft of Private Banks
  • Regulation of Private Banks in Emerging Money Markets
  • Legal Challenges of Private Banks
  1. باقری، محمود؛ و سفیداری، سیاوش (1391). فرآیند گذار بانک‌ها از مالکیت دولتی به خصوصی با نظر به دلایل طرفداران دولتی و خصوصی بودن مالکیت در بانک‌ها، برنامه‌ریزی و بودجه. 3(17)، ۲۵-۵۱.
  2. Bagheri M; & Sefidari, S., (2012). The Process of Transition of Banks from State Ownership to Private Ownership with a View to the Reasons for State and Private Ownership in Banks, Planning and Budgeting, 3(17), 25-51. (In Persian)
  3. بهرامی، حمیدرضا؛ و علائی، رؤیا (1392). فرایند خصوصی‌سازی بانک‌ها در کشورهای همسان، بررسی مسائل و سیاست‌های اقتصادی. 5(13). ۱۷-۴۲.
  4. Bahrami H, R; & Alai, R., (2012). The Privatization Process of Banks in Similar Countries, Examining Economic Issues and Policies. 5(13). 17-42. (In Persian)
  5. حیدری، محمدرضا؛ و فاطمی ورزنه، سید محمد (1395). بررسی عملکرد مالی بانک‌های خصوصی شده جمهوری اسلامی ایران و مقایسه آن با بانک‌های اسلامی منتخب حوزه خلیج‌فارس. مطالعات مالی و بانکداری اسلامی، 1(2)، 33-62.
  6. Heydari, M, R; & Fatemi Varzaneh, S, M., (2015). Investigating the Financial Performance of the Privatized Banks of the Islamic Republic of Iran and Comparing it with Selected Islamic Banks in the Persian Gulf. Islamic Finance and Banking Studies, 1(2), 33-62. (In Persian)
  7. خلیلی شورینی سیاوش (1386). روش‌های تحقیق در علوم انسانی (چاپ پنجم). ایران، تهران: یادواره کتاب.
  8. Khalili Shurini, S. (1386). Research Methods in Humanities (5th Edition). Iran, Tehran: Yadavare Kitab. (In Persian)
  9. خوراکیان، علیرضا؛ و تک‌روستا، حسین (1393). بررسی علل شکست خصوصی‌سازی در میان نهادهای مالی با توجه به الگوهای توسعه‌سازمانی. اقتصاد پولی مالی. 9(22). 179-204.
  10. Khorakiyan, A, R; & Tekrosta, H., (2014). Investigating the Causes of Privatization Failure Among Financial Institutions According to Organizational Development Patterns. Financial Monetary Economy. 9(22). 179-204. (In Persian)
  11. سعیدی، علی؛ و میعادی، زهرا (1390). بررسی موانع عمده سرمایه‌گذاری خارجی در ایران از دیدگاه سرمایه‌گذاران خارجی. پژوهشنامه اقتصادی. 11(41). 181-200.
  12. Saidi, A; & Miaadi, Z., (1390). Investigating the Major Obstacles to Foreign Investment in Iran from the Perspective of Foreign Investors. Economic Research Paper. 11(41). 181-200. (In Persian)
  13. شاهچراغ، سیدمحمدصادق (1399). الزامات استفاده از سیاست هدایت اعتبار از منظر فقهی و مالی در نظام پولی و بانکی جمهوری اسلامی ایران (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، ایران.
  14. Shahcheragh, S, M, S., (2019). The Requirements of Using Credit Management Policy from a Legal and Financial Point of View in the Monetary and Bbanking System of the Islamic Republic of Iran (Master's Thesis). Imam Sadiq University, Tehran, Iran. (In Persian)
  15. شهیکی تاش، محمدنبی؛ و آب‌یاری، زهره (1395). مقایسه کارایی بانک‌های واگذار شده در قالب اصل 44 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران قبل و بعد از واگذاری. مطالعات مالی و بانکداری اسلامی، 1(2)، 1-31.
  16. Shahiki Tash, M; & Abayari, Z., (2015). Comparison of the Efficiency of Transferred Banks in the form of Article 44 of the Constitution of the Islamic Republic of Iran Before and After the Transfer. Islamic Finance and Banking Studies, 1(2), 1-31. (In Persian.)
  17. کریمی وردنجانی، رضا؛ حسن‌زاده سروستانی، حسین؛ قوام، محمدحسین؛ غفاری، امیر (1399). شناسایی و رتبه‌بندی عوامل مؤثر بر ایجاد پدیده به نگاهداری در نظام بانکی جمهوری اسلامی ایران و تبیین پیامدهای حاصل از آن، تحقیقات مالی اسلامی. 10(19)، 377-410.

DOI: 10.30497/ifr.2020.75396

  1. Karimi Vardanjani, R., Hasanzadeh Sarvestani, H., Gavam, M. H., & Ghafari, A. (2020). Identifying and Ranking the Factors Affecting the Establishment of Entrepreneurship in the Banking System of the Islamic Republic of Iran and Explaining the Consequences. Scintific Journal of Islamic Finance Researches (IFR), 10(19), 377-410. doi: 10.30497/ifr.2020.75396 (In Persian)
  2. کمیجانی، اکبر (1382). ارزیابی عملکرد سیاست خصوصی‌سازی در ایران. ایران: وزارت امور اقتصاد و دارایی.
  3. Komijani, A., (2012). Evaluation of the Performance of Privatization Policy in Iran, Iran, Ministry of Economy and Finance. (In Persian)
  4. لشکری محمد؛ و هژبرالساداتی سیدمرتضی (1389). خصوصی‌سازی بانک‌ها و تأثیرات آن برافزایش کارایی و بهبود عملکرد بانک‌ها. راهبرد توسعه، 6(23)، 135-148.
  5. Lashkari M; & Hejbralsadati, S, M., (2009). Privatization of Banks and its Effects on Increasing the Efficiency and Improving the Performance of Banks, f Development Strategy, 6(23), 135-148. (In Persian)
  6. مصلی‎نژاد، عباس (1388). فرآیند سیاست‌گذاری اقتصادی در شرایط رکود در آمریکا 2009-2007. سیاست، 39(156)، 287-305.
  7. Mosli-nejad, A., (2008). The Process of Economic Policy-Making Under the Conditions of Recession in America 2007-2009, Politics, 39(156), 287-305. (In Persian)
  8. مرادی نرگس (1388). نقدی بر خصوصی‌سازی اخیر بانک‌ها. بانک و اقتصاد. 9(101). 50-57.
  9. Moradi, N., (2008). A Critique on the Recent Privatization of Banks, Bank and Economy, 9(101), 50-57. (In Persian)
  10. طباطبایی لطفی، عصمت‎السادات؛ و روشنی، محمود (1394)، قاعده‌ تسبیب و رابطه‌ آن باقاعده‌ اتلاف، مطالعات فقهی و فلسفی. 7(26)، 73-91.
  11. Tabatabai Lotfi, E; & Roshni, M., (2014). Tasbib Rule and its Relationship with the Regularity of Waste, Jurisprudential and Philosophical Studies. 7(26), 73-91. (In Persian)
  12. نجفی‌خواه، محسن (1395). مرز میان بخش عمومی و بخش خصوصی در حقوق ایران با تأکید بر برنامه خصوصی‌سازی و برون‌سپاری، برنامه‌ریزی و بودجه، 4(21)، ۱۰۱-۱۳۳.
  13. Najafikhah, M., (2015). The Border Between the Public Sector and the Private Sector in Iranian Law with an emphasis on the Privatization and Outsourcing Program, Planning and Budgeting, 4(21), 101-133. (In Persian)
  14. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (مصوب 1358).
  15. The Constitution of the Islamic Republic of Iran (Approved in 1979). (In Persian)
  16. قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران (مصوب 1361).
  17. Civil Law of the Islamic Republic of Iran (Approved in 1982). (In Persian)
  18. قانون کار جمهوری اسلامی ایران (مصوب 1369).
  19. Labor Law of the Islamic Republic of Iran (Approved in 1990). (In Persian)
  20. قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (مصوب 1386).
  21. Law on the Implementation of General Policies of Article 44 of the Constitution of the Islamic Republic of Iran (Approved in 2006). (In Persian)
  22. قانون اجازه تأسیس بانک‌ها و مؤسسات اعتباری غیردولتی جمهوری اسلامی ایران (مصوب 1379).
  23. The Law on Permitting the Establishment of Banks and Non-Governmental Credit Institutions of the Islamic Republic of Iran (Approved in 2000). (In Persian)
  24. قانون جامع پولی و بانکی جمهوری اسلامی ایران (مصوب 1351).
  25. Comprehensive Monetary and Banking law of the Islamic Republic of Iran (Approved in 1972). (In Persian)
  26. قانون عملیات بانکداری بدون‌ربا جمهوری اسلامی ایران (مصوب 1362).
  27. The Law of Interest-Free Banking Operations of the Islamic Republic of Iran (Approved in 1983(. (In Persian)
  28. قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی جمهوری اسلامی ایران (مصوب 1394).
  29. The Law on Removing Barriers to Competitive Production and Improving the Financial System of the Islamic Republic of Iran (Approved in 2014). (In Persian)
  30. قانون رسیدگی به تخلفات اداری جمهوری اسلامی ایران (مصوب 1371).
  31. The Law on Handling Administrative Violations of the Islamic Republic of Iran (Approved in 1992). (In Persian)
  32. آیین‌نامه‌ نحوه‌ تأسیس و اداره‌ مؤسسات اعتباری غیردولتی جمهوری اسلامی ایران (مصوب 1393).
  33. Regulations on How to Establish and Manage Non-governmental Credit Institutions of the Islamic Republic of Iran (Approved in 2013). (In Persian)
  34. Andrews, A. M. (2005). State-owned Banks, Stability, Privatization, and Growth Practical Policy Decisions in a World Without Empirical Proof.
  35. Berkowitz, D., Hoekstra, M., & Schoors, K. (2014). Bank Privatization, Finance, and Growth. Journal of Development Economics, 110, 93-106.
  36. Bonin, J. P., Hasan, I., & Wachtel, P. (2005). Privatization Matters: Bank Efficiency in Transition Countries. Journal of Banking & Finance, 29(8-9), 2155-2178.
  37. Glenn, J. C., & Gordon, T. J. (2009). The Millennium Project: Futures Research Methodology.
  38. Kasperkiewicz, W., & Starzyńska, W. (1998). Privatization of State-owned Enterprises in Poland. International Advances in Economic Research, 4(1), 16-23.
  39. Moore, D., & Zajc, P. (2000). Implementing Bank Privatisation in Slovenia. MOST: Economic Policy in Transitional Economies, 10, 27-54.
  40. Nakane, M. I., & Weintraub, D. B. (2005). Bank Privatization and Productivity: Evidence for Brazil. Journal of Banking & Finance, 29(8-9), 2259-2289.
  41. Tapio, P. (2003). Disaggregative Policy Delphi: Using Cluster Analysis as a Tool for Systematic Scenario Formation. Technological Forecasting and Social Change, 70, 64-94.
  42. Ryan-Collins, J., Greenham, T., Werner, R., & Jackson, A. (2012). Where Does Money Come from. London: New Economics Foundation. Pg, 7.
  43. Retrieved from www.tsetmc.com
  44. Retrieved from codal.ir
  45. Retrieved from CBI.ir
  46. Retrieved from rc.majlis.ir
نشریه علمی «تحقیقات مالی اسلامی»
دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 24
بهمن 1401
صفحه 309-344
  • تاریخ دریافت: 24 آبان 1400
  • تاریخ بازنگری: 12 بهمن 1400
  • تاریخ پذیرش: 17 بهمن 1400