تحقیقات مالی اسلامی

شناسایی و رتبه‌بندی عوامل علی و راهبردهای مدیریت سود در صنعت بانکداری ایران

نوع مقاله : علمی - پژوهشی (بانکداری اسلامی)

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حسابداری گروه حسابداری، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران

2 دانشیار گروه حسابداری، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران

3 دانشیار گروه حسابداری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

چکیده

نقش بی‌بدیل نظام بانکداری به‌عنوان راهبردی اصولی برای اجرای سیاست‌های اقتصادی، وجود بحران‌های مالی چند دهه اخیر در صنعت بانکداری، اقتصاد مبتنی بر بانک در کشور، نقش اصلی گزارشگری مالی در مجهز کردن ذینفعان به اطلاعات مفید و تمرکز اولیه آن بر سود، همچنین میزان شیوع و پیامدهای قوی مدیریت سود، زمینه را برای ورود پژوهش‌های حسابداری به‌منظور بررسی صنعت بانکداری مهیا می‌نماید. باتوجه به خلأ پژوهش‌های کیفی، هدف شناسایی و رتبه‌بندی انگیزه‌ها و ابزارهای مدیریت سود در این صنعت می‌باشد. روش‌شناسی این پژوهش، دلفی فازی و فرایند تحلیل سلسله مراتب فازی با ابزار مصاحبه و پرسشنامه است. به‌همین منظور با 15 نفر از خبرگان این صنعت مصاحبه‌هایی انجام گرفت؛ سپس پرسشنامه‌های دلفی و مقایسات زوجی در اختیار 23 نفر از افرادی که در تهیه، تحلیل و حسابرسی صورت‌های مالی بانک‌ها فعالیت داشته‌اند قرار گرفت. نتایج نشان داد عوامل علی مؤثر بر مدیریت سود به‌ترتیب عبارتند از: عوامل مبتنی بر تداوم فعالیت، اقدامات انسانی و نفع شخصی، کفایت و کیفیت استانداردها و قوانین، فشار محیط قانونی. به‌علاوه راهبردهای این پدیده به-ترتیب عبارتند از: مدیریت سود واقعی، مدیریت ارائه اطلاعات و مدیریت سود تعهدی. تحلیل‌ها نشان می‌دهد انگیزه بقای بانک، انگیزه خاص مدیریت، کیفیت استانداردهای حسابداری و انگیزه قانونی، عوامل اصلی تأثیرگذار بر مدیریت سود بوده و ابزارهای اصلی مدیریت سود در صنعت بانکداری کشور شامل مدیریت خرید و فروش اوراق بهادار، نحوه شناسایی سود سپرده و ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول می‌باشد این اطلاعات می‌تواند برای سرمایه‌گذاران، بانک مرکزی، استانداردگذاران، بازرسان و حسابرسان در اجرای حسابرسی‌های مؤثر و کارآمد مفید واقع شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Identifying and Ranking of Causal Conditions and Strategies of Earning Management in Banking Industry of Iran

نویسندگان [English]

  • Shahla Abbaszadeh 1
  • Jamal Bahri Sales 2
  • Saeid Jabbarzadeh Kangarluri 2
  • Younes Badavar Nahandi 3

1 Ph.D. Student, Department of Accounting, Urmia Branch, Islamic Azad University, Urmia, Iran

2 Associate Professor, Department of Accounting, Urmia Branch, Islamic Azad University, Urmia, Iran

3 Associate Professor, Department of Accounting, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran

چکیده [English]

The irreplaceable role of banking system as a strategic principle for implementing economic policies, the presence of financial crisis in recent decades in banking industry, the bank-based economy in a country, the major role of financial reporting in providing useful information to stockholders and its primary focus on income, and also the prevalence and powerful consequences of earning management allow accounting studies to survey banking industry. Due to the lack of qualitative studies, the paper aims to identify and rank incentives and tools for earning management in this industry. The methodology of this research is Fuzzy Delphi and Fuzzy Analytical Hierarchy Process using interview and questionnaire. For this purpose, 15 experts in this industry were interviewed; then, the questionnaires of Delphi and pairwise comparisons were given to 23 people who were active in preparation, analysis and auditing of financial statements of banks. The results showed that the effective causal conditions on earning management are as follows, respectively: factors based on the constant concern, human measures and personal profit, sufficiency and quality of standards and principles, and pressure of legal environment. Furthermore, the strategies of this phenomenon are as follows, respectively: real earning management, information-presenting management and accrual earning management. The analyses show that incentive of bank survival, the special managerial incentive, quality of accounting standards and legal incentive are the major influential factors in the earning management; also, the major tools for earning management in banking industry of a country include: management of transactions in securities, the way of identifying deposit interest and loan loss provisions. This information could be useful for investors, The Central Bank, standard setters, inspectorate and auditors in performing effective and efficient auditing.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Earning management
  • Banking industry
  • Causal Conditions
  • Strategy
  • Fuzzy Delphi method
  • Fuzzy Analytical Hierarchy Process
قرآن کریم.
ایجیری، یوجی (1382). در باب چارچوب مفهومی مبتنی‌بر مسئولیت پاسخ‌گویی (جعفر باباجانی و امیر پوریانسب، مترجمان). فصلنامه مطالعات حسابداری، 1(3)، 172-155.
باباجانی، جعفر (1389). مزایای اجرای حسابرسی عملکرد در کشور و نقش آن در پاسخگویی. فصلنامه دانش حسابرسی. 1(1)، 46-16.
باباجانی، جعفر؛ و دهقان، حسین (1384). نقش حسابداری و گزارشگری مالی دولتی در ایفا و ارزیابی مسئولیت پاسخ‌گویی از منظر پاسخ‌گویان و پاسخ‌خواهان. فصلنامه مطالعات تجربی حسابداری مالی، 3(12 و 13)، 26-1.
پارکر، جان (1386). ساخت‌یابی (حسین قاضیان، مترجم). تهران: نی (2000).
ثقفی، علی؛ و صیدی، حجت‌الله (1382). تئوری‌های هنجاری؛ پلی بین واقعیت و غایت حسابداری. فصلنامه مطالعات تجربی حسابداری مالی، 1(2)، 61-82.
جواهری، محمدرضا (1397). جهان‌شمولی اسلام و جهانی‌شدن اسلامی‌ رویاروی جهانی‌سازی غربی https://www.taghrib.org/fa/article
حاجی‌زاده، مهین؛ و آورجه، محی‌الدین (1393). مسئولیت‌پذیری اجتماعی در قرآن کریم با تأکید بر دیدگاه علامه طباطبایی در المیزان. دوفصلنامه قرآن در آینه پژوهش، 1(1)، 156-123.
خیرالهی، فرشید؛ و ندری، محمد (1394). تکنیک‌های تصمیم‌گیری در حسابداری مدیریت از دیدگاه اسلامی، دوتحقیقات مالی اسلامی، 4(8)، 69-96.DOI: 10.30497/ifr.2015.1727
داداشی کلایی، فاطمه؛ صفار حیدری، حجت؛ و شریف‌زاده، حکیمه‌السادات (1397). اصول و روش‌های تربیتی مسئولیت‌پذیری در آموزه‌های اسلامی. فصلنامه پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، 26(41)، 153-177.
دیانتی دیلمی، زهرا؛ منطقی، خسرو؛ و مشهدی، سیده‌پریسا (۱۳۹۵). بررسی ضرورت حسابداری اسلامی: از دید خبرگان دانشگاهی. دوفصلنامه حسابداری ارزشی و رفتاری، ۱(۱)، ۲۴-۱.
رزاقی، امیر (1396). تأثیر نظام حقوقی اسلام بر چارچوب گزارشگری مالی و مفهوم پاسخ‌گویی، اولین کنفرانس ملی مطالعات نوین مدیریت در ایران.
رستمیان، محمدعلی (1393). مسئولیت‌پذیری و وظیفه‌شناسی از دیدگاه قرآن و روایات اهل‌بیت(ع)، فصلنامه پژوهشنامه حکمت اهل‌بیت(ع)، 1(2)، 50-31.
رضی، سیدشریف (1379). نهج‌البلاغه (حسین انصاریان، مترجم). تهران: پیام آزادی.
زارع، ایمان؛ و غلامی جمکرانی، رضا (1398). تئوری ساخت‌یابی آنتونی گیدنز و نقش آن در تعیین مدل پاسخ‌گویی سازمانی در نظام حسابداری. فصلنامه دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، 8(30)، 41-58.
سبحانی‌نژاد، مهدی؛ و نجفی، حسن (1393). تحلیل ابعاد شناسانه مسئولیت‌پذیری در سبک زندگی اسلامی. فصلنامه سراج منیر، 4(16)، 170-151.
ستوده، رضا؛ فغانی، مهدی؛ و پیفه، احمد (1399). بررسی توانایی فرایندهای داخلی دیوان محاسبات کشور جهت مسئولیت پاسخ‌گویی به استفاده‌کنندگان. دوفصلنامه حسابداری دولتی، 7(25)، 193-208.
سجادی، سیدحسین؛ شیری، یحیی؛ و محمدی، ناهید (1396). حسابداری بین‌المللی. تهران: ترمه.
شیروانی، علی (1378). ساختار کلی اخلاق اسلامی. فصلنامه قبات، 4(13)، 52-38.
صراف، فاطمه؛ و محمدی، مهسا (1396). بررسی حاکمیت شرکتی و پاسخ‌گویی با تأکید بر آیات قرآن. فصلنامه مطالعات حسابداری و حسابرسی، 6(21)، 66-85.
طباطبایی، محمدحسین (1393). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: اسماعیلیان.
غلامی جمکرانی، رضا؛ نیکومرام، هاشم؛ و رهنمای رودپشتی، فریدون (1392). ضرورت چارچوب نظری گزارشگری مالی با رویکرد اسلامی از منظر خبرگان حرفه‌ای و دانشگاهی. دوفصلنامه تحقیقات مالی اسلامی، 3(5)، 35-72.
DOI: 10.30497/ifr.2013.1648
گیدنز، آنتونی (1384). مسائل محوری در تئوری اجتماعی: کنش، ساختار و تناقض در تحلیل اجتماعی. (محمد رضایی، مترجم). تهران: سعاد. (1979).
مکارم‌شیرازی، ناصر (1392). تفسیر موضوعی قرآن کریم، قم: پیام نور.
The Holy Quran.
Ahrens, T., & Chapman, C. S. (2006). Theorizing Practice in Management Accounting Research. Handbooks of Management Accounting Research, 1, 99-112.
Babajani, J. (1389). Benefits of Performing Performance Auditing in the Country and its Role in Accountability. Quarterly Journal of Auditing Knowledge. 1 (1), 46-16 (In Persian).
Babajani, J; & Dehghan, H. (1384). The Role of Government Financial Accounting and Reporting in Performing and Evaluating Accountability from the Perspective of Respondents and Respondents. Quarterly Journal of Experimental Studies in Financial Accounting, 3 (12 and 13), 26-1 (In Persian).
Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using Thematic Analysis in Psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77-101.
Coker, O. (2012). Accountability in Non-Governmental Organizations: Theory and Practice, Phd dissertation, King's College London, 154-177.
Conrad, L. (2014). Reflections on the Application of and Potential for Structuration Theory in Accounting Research. Critical Perspectives on Accounting, 25(2), 128-134.
Dadashi Kalaei, F; Saffar Heydari, H; & Sharifzadeh, H. (1397). Principles and Methods of Teaching Responsibility in Islamic Teachings. Quarterly Journal of Research in Islamic Education, 26 (41), 153-177 (In Persian).
Dianti Deilami, Z; Manteghi, K; & Mashhadi, S, P. (2016). Examining the Necessity of Islamic Accounting: from the Perspective of Academic Experts. Bi-Quarterly Journal of Value and Behavioral Accounting, 1 (1), 24-1 (In Persian).
Englund, H., & Gerdin, J. (2011). Agency and Structure in Management Accounting Research: Reflections and Extensions of Kilfoyle and Richardson. Critical Perspectives on Accounting, 22(6), 581-592.
Englund, H., & Gerdin, J. (2014). Structuration Theory in Accounting Research: Applications and Applicability. Critical Perspectives on Accounting, 25(2), 162-180.
Englund, H., Gerdin, J., & Burns, J. (2017). A Structuration Theory Perspective on the Interplay between Strategy and Accounting: Unpacking Social Continuity and Transformation.
Exchange, F; & Mohammadi, M. (1396). Examining Corporate Governance and Accountability with Emphasis on Quranic verses. Journal of Accounting and Auditing Studies, 6 (21), 66-85 (In Persian).
Farmer, F; & Gholami Jamkarani, R. (1398). Anthony Giddens's Construction Theory and its Role in Determining the Organizational Accountability Model in the Accounting System. Journal of Management Accounting and Auditing Knowledge, 8 (30), 41-58 (In Persian).
Gholami Jamkarani, R; Nicomram, H; & Rahnamye Roodpashti, F. (2013). The Need for a Theoretical Framework for Financial Reporting with an Islamic Approach from the Perspective of Professional and Academic Experts. Bi-Quarterly Journal of Islamic Financial Research, 3 (5), 35-72 (In Persian). DOI: 10.30497 / ifr.2013.1648
Giddens, A. (1384). Central Issues in Social Theory: Action, Structure, and Contradiction in Social Analysis. (Mohammad Rezaei, Translator). Tehran: Saad. (1979) (In Persian).
Giddens, A. (1984). The Constitution of Society. Berkeley. University of California Press.
Hajizadeh, M; & Avarjeh, M. (1393). Social Responsibility in the Holy Quran with Emphasis on the View of Allameh Tabatabai in Al-Mizan. Bi-Quarterly Quran in the Mirror of Research, 1 (1), 156-123 (In Persian).
Ijiri, Y. (1382). On the Conceptual Framework Based on Accountability (Jafar Babajani and Amir Pouriansab, Translators). Journal of Accounting Studies, 1 (3), 172-155 (In Persian).
Ijiri, Y. (1983). On The Accountability-Based. Conceptual Framework. Journal of Accounting and Public Policy, Elsevier Publishing Co. Inc
Javaheri, M, R. (1397). The Globalization of Islam and the Globalization of Islam ‌ The Face of Western Globalization (In Persian). https://www.taghrib.org/en/article
Kabanda, S., & Brown, I. (2017). A Structuration Analysis of Small and Medium Enterprise (SME) Adoption of E-Commerce: The Case of Tanzania. Telematics and Informatics, 34(4), 118-132.
Kamaruddin, M. I. H., & Auzair, S. M. (2020). Measuring ‘Islamic Accountability’in Islamic Social Enterprise (ISE). International Journal of Islamic and Middle Eastern Finance and Management.
Kamaruddin, M. I. H. H., Auzair, S. M., Rahmat, M. M., & Muhamed, N. A. (2021). The Mediating Role of Financial Governance on the Relationship between Financial Management, Islamic work Ethic and Accountability in Islamic Social Enterprise (ISE). Social Enterprise Journal.
Kheyolahi, F; & Nadri, M. (1394). Decision Making Techniques in Management Accounting from an Islamic Perspective, Bi-Quarterly Islamic Financial Research, 4 (8), 69-96 (In Persian). DOI: 10.30497 / ifr.2015.1727
Macintosh, N. B., & Scapens, R. W. (1991). Management Accounting and Control Systems: a Structuration Theory Analysis. Journal of Management Accounting Research, 3(3), 131-158.
Makarmashirazi, N. (2013). Thematic Interpretation of the Holy Quran, Qom: Message of Light (In Persian).
Mattessich, R. (1995). Critique Of Accounting. USA. Quorum Books.
Parker, J. (1386). Construction (Hossein Ghazian, Translator). Tehran: Ney (2000) (In Persian).
Razi, S, S. (1379). Nahj al-Balaghah (Hossein Ansarian, Translator). Tehran: Message of Freedom (In Persian).
Razzaqi, A. (1396). The Impact of Islamic Legal System on Financial Reporting Framework and the Concept of Accountability, the First National Conference on New Management Studies in Iran (In Persian).
Roberts, J., & Scapens, R. (1985). Accounting Systems and Systems of Accountability- Understanding Accounting Practices in their Organisational Contexts. Accounting, Organizations and Society, 10(4), 443-456.
Roberts, J. (2014). Testing the Limits of Structuration Theory in Accounting Research. Critical Perspectives on Accounting, 25(2), 135-141.
Rostamian, M, A. (1393). Responsibility and Conscientiousness from the Perspective of the Qur'an and the Narrations of the Ahl al-Bayt, Quarterly Journal of the Wisdom of the Ahl al-Bayt, 1 (2), 50-31 (In Persian).
Sajjadi, S, H; Shiri, Y; & Mohammadi, N. (1396). International Accounting. Tehran: Termeh (In Persian).
Saghafi, A; & Seidi, H. (1382). Normative Theories; A Bridge between Reality and the End of Accounting. Journal of Experimental Studies in Financial Accounting, 1 (2), 61-82.
Sobhani Nejad, M; & Najafi, H. (1393). Dimensional Analysis of Responsibility in Islamic Lifestyle. Siraj Munir Quarterly, 4 (16), 170-151 (In Persian).
Sotoudeh, R; Faghani, M; & Pife, A. (1399). Assessing the Ability of Internal Processes of the Court of Audit to be Accountable to users. Journal of Public Accounting, 7 (25), 193-208 (In Persian).
Shirvani, A. (1378). The General Structure of Islamic Ethics. Ghobat Quarterly, 4 (13), 52-38 (In Persian).
Tabatabai, M, H. (1393). Balance in the Interpretation of the Qur'an. Qom: Ismailis (In Persian).
Zaid, O. A. (2000). The Appointment Qualifications of Muslim Accountants in the Middle Ages. Accounting Education, 9(4), 329-342.
تحقیقات مالی اسلامی
دوره 10، شماره 2 - شماره پیاپی 20
اردیبهشت 1400
صفحه 789-830
  • تاریخ دریافت: 24 مرداد 1399
  • تاریخ بازنگری: 14 تیر 1400
  • تاریخ پذیرش: 09 مرداد 1400