نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

• محمد نظری‌پور ¹
• محمدامین گایینی ²

¹ دانشیار، گروه حسابداری، دانشگاه حضرت معصومه (س)، قم، ایران

² دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه حسابداری، دانشگاه شهاب دانش، قم، ایران

چکیده

مقدمه و هدف: خمس، به‌عنوان یکی از ارکان محوری احکام مالی اسلام، علاوه بر جایگاه شرعی، نقش بسزایی در تأمین منابع مالی مراکز دینی و تقویت ساختار مالیه اسلامی دارد. این پژوهش با رویکرد نظریه داده‌بنیاد، به بررسی پتانسیل خمس به‌عنوان منبعی پایدار برای درآمدزایی و پشتیبانی مالی این مراکز پرداخته است.

مواد و روش‌ها: این پژوهش کاربردی و کیفی با تئوری داده بنیاد انجام شده است. داده‌ها از طریق مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با خبرگان اقتصاد اسلامی و مسائل دینی و به روش نمونه‌گیری هدفمند-گلوله‌برفی جمع‌آوری و با استفاده از نرم‌افزار مکس گیودا نسخه 2020 تحلیل شدند. روایی یافته‌ها بر اساس معیار مقبولیت تأیید گردید.

یافته‌های پژوهش: یافته‌ها نشان دادند که چالش‌های وصول خمس عمدتاً ناشی از تفاوت‌های فقهی، ناهمگونی‌های نهادی و کمبود آگاهی عمومی است. خمس، به‌عنوان منبعی مشروع و پایدار، نقشی محوری در استقلال مالی، حفظ هویت دینی و تحقق عدالت اجتماعی مراکز مذهبی ایفا می‌کند. پایداری این نظام به مشارکت مؤمنان، التزام به اصول شرعی و شفافیت مالی وابسته است. ساختارهای قانونی کارآمد، ارتقای توانمندی نهادی، نظارت و سیاست‌گذاری متمرکز، همراه با به‌کارگیری راهبردهای فناورانه، مدیریتی و فرهنگی، نقش تعیین‌کننده‌ای در جلب اعتماد و تقویت پایداری خمس دارند. پیامدهای حاصل، طیفی از آثار اقتصادی، اجتماعی و معنوی را دربرمی‌گیرد؛ ازجمله رفاه اجتماعی، سرمایه‌گذاری پایدار، توانمندسازی معنوی جامعه و پشتیبانی از نوآوری و پژوهش‌های دینی که در مجموع، کارکردی چندبعدی برای توسعه مراکز دینی ایجاد می‌کنند.

بحث و نتیجه‌گیری: یافته‌ها نشان می‌دهد خمس فراتر از یک تکلیف شرعی، سازوکاری چندبعدی برای پایداری مالی، هویتی و اجتماعی مراکز دینی است که تحقق آن مستلزم هم‌افزایی مؤلفه‌های فقهی، مدیریتی، فرهنگی و فناورانه، همراه با شفافیت، اعتماد و مشارکت فعال مردمی است.

کلیدواژه‌ها

• خمس
• درآمد پایدار
• استقلال مالی
• شفافیت مالی
• عدالت اجتماعی
• مراکز دینی
• تئوری داده بنیاد

موضوعات

• تئوری مالی اسلامی

عنوان مقاله [English]

Khums and the Financial Sustainability of Religious Centers: A Qualitative Analysis Based on Grounded Method

نویسندگان [English]

• Mohammad Nazaripour ¹
• Mohammad Amin Gaieni ²

¹ Associate Professor, Department of Accounting, Hazrat Masoumeh University, Qom, Iran

² M.A. Student, Department of Accounting, Shahab Danesh University, Qom, Iran

چکیده [English]

Introduction and Objective:



Khums, as one of the central pillars of Islamic financial obligations, holds not only a significant juridical status but also plays a crucial role in securing the financial resources of religious centers and strengthening the architecture of Islamic finance. Adopting a Grounded Theory approach, this study investigates the potential of Khums as a sustainable source of income generation and financial support for these institutions.



Materials and Methods:



This applied qualitative research was conducted using Grounded Theory methodology. Data were collected through semi‑structured interviews with experts in Islamic economics and religious affairs, employing purposive–snowball sampling. Analysis was performed using MAXQDA 2020, and the credibility of findings was confirmed based on the criterion of acceptability.



Findings:



The results revealed that challenges in the collection of Khums largely stem from jurisprudential differences, institutional inconsistencies, and limited public awareness. As a legitimate and sustainable resource, Khums plays a pivotal role in ensuring the financial independence, preserving the religious identity, and promoting social justice of religious centers. The sustainability of this system depends on believers’ participation, adherence to Sharia principles, and financial transparency. Effective legal frameworks, enhanced institutional capacity, centralized oversight and policymaking, combined with technological, managerial, and cultural strategies, are decisive in fostering trust and strengthening the durability of Khums. The resulting impacts encompass a wide range of economic, social, and spiritual outcomes, including social welfare, sustainable investment, community spiritual empowerment, and support for religious innovation and research—together generating a multidimensional function for the development of religious centers.



Discussion and Conclusion:



The findings indicate that Khums, beyond being a religious duty, constitutes a multidimensional mechanism for the financial, identity‑based, and social sustainability of religious centers. Its realization requires the synergy of jurisprudential, managerial, cultural, and technological components, accompanied by transparency, trust, and active public participation.

کلیدواژه‌ها [English]

• Khums
• Sustainable Income
• Financial Independence
• Financial Transparency
• Social Justice
• Religious Centers
• Grounded Theory