تحقیقات مالی اسلامی

تحلیل مبانی فقهی اعمال محدودیت در دامنه نوسان قیمت در بازار سرمایه

نوع مقاله : علمی - پژوهشی (بازار سرمایه اسلامی)

نویسندگان

1 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد، حقوق خصوصی، دانشکده معارف اسلامی و حقوق، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، ایران

2 استادیار، گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

بازار سرمایه به‌عنوان بستری برای تأمین منابع مالی موردنیاز پروژه‌های مولد، نقش بسزایی در تحقق رشد اقتصادی کشورها ایفا می‌نماید. از همین‌رو، حفظ ثبات و امنیت در این بازار اهمیت دوچندانی در نگاه قانون‌گذاران داشته و به‌منظور نیل به این هدف، سازوکارهای کنترلی را در بازار سرمایه اعمال نموده‌اند. ازجمله این سازوکارها، اعمال دامنه نوسان قیمت است که به‌واسطه آن، هر فرد در طول روز کاری، صرفاً امکان خریدوفروش سهام در بازه قیمتی محدودی را دارد. کارشناسان و صاحب‌نظران حوزه بازار سرمایه در خصوص تبعات اجرای این سازوکار نظرات ضدونقیضی بیان داشته‌اند. برخی با بیان مزایای اجرای سازوکار مذکور، به موافقت با آن برخاسته و در مقابل گروه دیگر با بیان تبعات منفی آن در بازار، در مخالفت با آن دلایلی را اقامه نموده‌اند. به موازات این تقابل، در خصوص تحلیل مبانی فقهی اجرای این سازوکار نیز می‌توان تحلیل‌های فقهی متفاوتی را ارائه نمود. در راستای اثبات حجیت شرعی اعمال سازوکار تحدید دامنه نوسان، می‌توان با تشریح واقعیت حاکم بر بازار سرمایه ایران، حمایت از حقوق سرمایه‌گذاران خرد را ضروری دانسته و استناد به قاعده لاضرر، تمرکز بر نقش امین بودن سازمان بورس و همچنین تمسک به عرف تجاری کشورهای جهان، سعی در اثبات مشروعیت سازوکار موردبحث نمود. در مقابل به‌منظور رد حجیت شرعی سازوکار مذکور، می‌توان با تبیین اصول حاکم بر اقتصاد اسلامی و شرح و بسط قاعده تسلیط، دخالت دولت در آزادی معاملاتی سهامداران را منتفی دانسته و هرگونه حجیت شرعی اعمال محدودیت در دامنه نوسان را نفی نمود. همچنین بر مبنای این رویکرد، تمسک به قواعد فقهی جهت اثبات حکم ثانویه مشروعیت سازوکار دامنه نوسان با توجه به تبعات منفی و پژوهش‌های آماری صورت گرفته در بازار سرمایه ایران و سایر کشورها اساساً مردود است؛ زیرا تسلط حکم ثانوی بر حکم اولیه دارای شرایطی است که در موضوع موردبحث این شرایط رعایت نشده‌ است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of Jurisprudential Principles of Limiting the Range of Price Fluctuations in the Capital Market

نویسندگان [English]

  • Navidreza Keyvani 1
  • seyyed Morteza Shahidi 2

1 M.A. Student, Private Law, Islamic Studies and Law Faculty, Imam Sadiq University, Tehran, Iran

2 Assistant Professor, Department of Private Law, Law Faculty, Theology and Political Science, Science and Research Unit, Islamic Azad University, Tehran, Iran

چکیده [English]

The capital market, as a platform for financing the productive projects, plays an important role in achieving the economic growth of countries and maintaining its stability and security is doubly important in the eyes of legislators, hence the need for applying some control mechanisms. One of these is the application of price fluctuation range so that during the workday, each person can only buy and sell stocks within a limit. Experts in the field of capital markets have expressed conflicting views on the consequences of implementing this mechanism. Some of them have agreed on this mechanism by stating its benefits, but some have opposed by referring to its negative consequences in the market. Meanwhile, there are differences among jurisprudential researchers as it concerns the principles of the implementation of this mechanism. Proponents of the mechanism, while explaining the reality of the Iranian capital market, consider it necessary to protect the rights of small investors and cite the no-harm rule and focus on the role of the stock exchange organization as well as adhering to the international trade custom, thus trying to prove the legitimacy of the mechanism in question. In contrast, opponents of the mechanism, by explaining the principles governing Islamic economics and elaborating on the rule of domination, rule out the state interference in shareholders’ freedom of trade and deny any legal authority to impose restrictions on fluctuations. Also, according to the latter stance, reliance on jurisprudential principles to prove the secondary ruling on the legitimacy of fluctuation mechanism is rejected because of its negative consequences and the data gained by statistical research conducted in the capital market of Iran and other countries. It is believed that the dominance of the secondary ruling over the primary ruling has its own conditions. In the subject under discussion, these conditions have not been met.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Capital Market
  • Price Fluctuation Range
  • Exchange
  • Hoarding
  • Urgency
ابن ماجه، محمد بن یزید (1418). سنن ابن ماجه. بیروت: دارالجیل.
ابی داود سلیمان، بن اشعث السجستانی (1420). سنن ابی داود. بیروت: دارالفکر.
اسکندری، حمید (1400). بررسی سازوکار کنترل نوسان قیمت در بورسهای اوراق بهادار، تهران: سازمان بورس و اوراق بهادار.
اسکندری، رسول (1380) بررسی آثار دامنه نوسان قیمت سهام در بورس اوراق بهادار ایران. (پایان‌نامه کارشناسی ارشد)، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.
اصفهانی، سید ابوالحسن (1422). وسیله النجاه. قم: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
بغدادی، محمد بن محمد (1413). المقنعه (جلد اول). قم: کنگره جهانی هزار شیخ مفید.
حسینی، سید رضا (1384). قیمت‌گذاری از دیدگاه فقه و اقتصاد. فصلنامه جستارهای اقتصادی، 1(4)، 255-286
حلبی، ابو صلاح (1403). الکافی فی الفقه (جلد اول). اصفهان: کتابخانه عمومى امام امیرالمؤمنین(ع).
حلی، جمال الدین احمد بن محمد (1407). المهذب البارع فی شرح المختصر النافع (جلد دوم). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
حلی، حسن بن یوسف (1412). منتهی المطلب فی تحقق المذهب (جلد 15). مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه.
حلی، حسن بن یوسف (1413). مختلف الشیعه فی احکام الشریعه (جلد پنجم). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
حلی، حسن بن یوسف (1414). تذکره الفقها (جلد 12). قم: آل‌البیت علیهم السلام.
حلی، حسن بن یوسف (1415). نهایه الاحکام فی معرفه الاحکام (جلد دوم). قم: آل‌البیت علیهم السلام.
دزفولی، مرتضی بن محمد امین (1415) مکاسب المحرمه و البیع و الخیارات (جلد چهارم). قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
دیلمی، سلّار (1404). المراسم العلویه و الاحکام النبویه فی فقه الامامی. قم: منشورات الحرمین.
سبزواری، سید عبدالاعلی (1413). مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام (جلد 16)‌. قم: المنار.
شریعت‌پناهی، سید مجید؛ و ابجدپور، آرش (1391). اثر حد نوسان قیمت روزانه بر رفتار قیمتی سهم و سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران با رویکرد استراتژی سرمایه‌گذاری معکوس. فصلنامه مطالعات تجربی حسابداری مالی، 11(46)، 93-122.
شفیعی، علی (1419). الاحتکار و ما یلحقه من الاحکام و الآثار. اهواز: خوزستان.
طوسی، ابوجعفر (1387). المبسوط فی فقه الامامیه (جلد 2). تهران: المکتبه المرتضویه لاحیا الآثار الجعفریه.
طوسی، ابوجعفر (1390). الاستبصار فیما اختلف من الأخبار‌. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
طوسی، ابوجعفر (1400). النهایۀ فی مجرد الفقه و الفتاوی. بیروت: دار الکتب الاسلامیه.
طوسی، ابوجعفر (1407). تهذیب الاحکام (جلد 7). تهران: دار الکتب الاسلامیه.
عاملی، حر (1409). وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه (جلد 9). قم: آل‌البیت علیهم‌السلام.
عاملی، زین‌الدین (1410). روضه البهیئه فی شرح اللمعه الدمشقیه (جلد 3). قم: کتابفروشی داوری.
عاملی، زین‌الدین (1419). مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه (جلد 12). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
عمید زنجانی، عباسعلی (1367). حق مالکیت و حدود آن؛ بحثی در زمینه قاعده تسلیط و نسبت قاعده لاضرر با قاعده تسلیط. کنگره بررسی‌های اقتصاد اسلامی.
کلینی، ابوجعفر (1407). الکافی (جلد 3). تهران: دارالکتب الاسلامیه.
گلپایگانی، سید محمدرضا (1413). هدایة العباد (جلد 1). قم: دار القرآن الکریم.
لاری، سید عبدالحسین (1342). تعلیقات على رسالة فی التقیة‌. قم: معارف اسلامی.
لنکرانی، محمد فاضل (1429). تفصیل الشریعة فی شرح تحریرالوسیله. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم‌السلام.
محقق‌داماد، سیدمصطفی (1362). تحلیل و بررسی احتکار از نظر دیدگاه فقه اسلام. قم: اندیشه نو در علوم اسلامی.
منتظری، حسینعلی (1406). رساله فی الاحتکار و التسعیر. تهران: سا‌زما‌ن‌ انتشا‌رات‌ و آموزش‌ انقلاب‌ اسلامی‌.
موسویان، سید عباس؛ و بهاری قراملکی، حسن (1389). ضوابط قیمت‌گذاری از منظر فقه امامیه. فصلنامه معرفت اقتصاد اسلامی، 1(2)، 109-136.
موسوی‌خمینی، روح‎الله (1372). بدایع الدرر فی قاعده نفی الضرر. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
موسوی‌خمینی، سید روح الله (1421). البیع (جلد 3). تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
نجفی، احمد بن علی (1423). سفینة النجاة و مشکاة الهدى و مصباح السعادات‌. نجف: کاشف الغطا.
نجفی، احمد بن علی (1481). النور الساطع فی الفقه النافع (جلد 1)‌. نجف: مطبعه الآداب.
Abi Dawud, S.,(1420). Sunan Abi Dawood Beirut: Dar al-Fekr. (In Persian).
Ackret, Lucy F.; Chutch, Bryan K.; Jayaraman, Narayanan; (1989) Circuit breakers with uncertainty about the presence of informed agents: I know what you know… I think. Federal Reserve Bank of Atlanta working paper, 2002.
Ameli, Z., (1419). Miftah al-Karamah fi Sharh al-Qa'aa al-Allamah (Volume 12). Qom: Islamic Publications Office. (In Persian).
Ameli, Z., (1410). Ruzah al-Bahiyyah in Sharh al-Lama' al-Mashqiyya (Volume 3). Qom: Davari bookstore. (In Persian).
Ameli, H., (1409). Al-Wasal al-Shia until the Study of Islamic Issues (Volume 9). Qom: Al-Albayt, peace be upon them. (In Persian).
Arak, M., & Cook, R. E. (1997). Do Daily Price Limits act as Magnets? The Case of Treasury Bond Futures. Journal of Financial Services Research, 12(1), 5-20.
Baghdadi, M, b, M., (1413). Al-Maqna (volume 1). Qom: World Congress of Hazar Sheikh Mufid. (In Persian).
Bildik, R., & Gülay, G. (2006). Are Price Limits Effective? Evidence from the Istanbul Stock Exchange. Journal of Financial Research, 29(3), 383-403.
Cho, D. D., Russell, J., Tiao, G. C., & Tsay, R. (2003). The Magnet Effect of Price Limits: Evidence from High-Frequency Data on Taiwan Stock Exchange. Journal of Empirical Finance, 10(1-2), 133-168.
Dezfuli, M., bin M, A., (1415) Makasab al-Muharmah wa al-Bay wa al-Khiyarat (Volume 4). Qom: World Congress honoring Sheikh Azam Ansari. (In Persian).
Dilmi, S., (1404). Al-Alawiyya Rituals and Prophetic Ahkams in Imami Jurisprudence. Qom: Al-Haramain Charters.
Eskandari, H., (2021). Investigating the Price Fluctuation Control Mechanism in Stock Exchanges, Tehran: Stock Exchange Organization. (In Persian).
Eskandari, R., (2008) Investigating the Effects of Stock Price Fluctuations in Iran Stock Exchange. (Master's Thesis), Shahid Beheshti University, Tehran, Iran. (In Persian).
Esfahani, S, A., (1422). Means of Survival Qom: Institute for Editing and Publishing the Works of Imam Khomeini. (In Persian).
Golpaygani, S, M, R., (1413). Hidayat al-Abad (Volume 1). Qom: Dar Al-Qur'an Al-Karim. (In Persian).
Halabi, A, S., (1403). Al-Kafi Fi Fiqh (Volume 1). Isfahan: Public Library of Imam Amirul Momineen. (In Persian).
Hali, J, al-Din A, bin M., (1407). Al-Mahdab al-Bara' fi Sharh al-Mukhtasar al-Nafi (Volume 2). Qom: Islamic Publications Office. . (In Persian).
Hali, H, bin Y., (1412). The End of the Goal in the Realization of Religion (Volume 15). Mashhad: Islamic Research Council. (In Persian).
Hali, H, bin Y., (1413). Various Shi'ites in the Rulings of the Sharia (Volume 5). Qom: Islamic Publications Office. (In Persian).
Hali, H, bin Y., (1414). Tazkira al-Faqha (Volume 12). Qom: Al-Albayt, peace be upon them. (In Persian).
Hali, H, bin Y., (1415). The End of Al-Ahkam in the Knowledge of Al-Ahkam (Volume 2). Qom: Al-Albayt, Peace be Upon Them. (In Persian).
Ibn Majah, M, bin Y., (1418). Sunan Ibn Majah. Beirut: Dar al-Jeil.
Kilini, A, J., (1407). Al-Kafi (volume 3). Tehran: Darul Kitab al-Islamiya. (In Persian).
Kim, K. A. (2001). Price Limits and Stock Market Volatility. Economics Letters, 71(1), 131-136.
Kim, W., & Jun, S. (2019). Effects of a Price Limit Change on Market Stability at the Intraday Horizon in the Korean Stock Market. Applied Economics Letters, 26(7), 582-586.
Lari, S, A, H., (1342). Comments on the Message of al-Taqiyyah. Qom: Islamic Education. (In Persian).
Lankarani, M, F., (1429). The Details of the Shari'ah in the Description of Tahrir al-Wasila. Qom: Jurisprudential Center of Athar Imams (Peace be Upon them). (In Persian).
Ma, C. K., Rao, R. P., & Sears, S. (1989). Limit Moves and Price Resolution: The Case of the Treasury Bond Futures Market. The Journal of Futures Markets (1986-1998), 9(4), 321.
Moser, J. T. (1990). Circuit Breakers, 14 Chicago. Economic Perspectives, 2, 2-13.
Mohaghegh Damad, S, M., (1362). Analyzing Hoarding from the Point of View of Islamic Jurisprudence. Qom: New Thought in Islamic Sciences. (In Persian).
Montazeri, H, A., (1406). Treatise on Al-Ahtakhar and Al-Taseer. Tehran: Organization of Islamic Revolution Publications and Education. (In Persian).
Mousavi Khomeini, S, R., (1372). Badi al-Darr in the Rule of Negation of Harm. Tehran: Institute for editing and publishing the works of Imam Khomeini (RA). (In Persian).
Mousavi Khomeini, S, R., (1421). Al-Bay (Volume 3). Tehran: Institute for editing and publishing the works of Imam Khomeini. (In Persian).
Mousaviyan, S, A; & Behari Qaramlaki, H., (2008). Pricing Criteria from the Perspective of Imami Jurisprudence. Islamic Economic Knowledge Quarterly, 1(2), 109-136. (In Persian).
Najafi, A, bin A., (1423). Shipin al-Najat and Mishkaat al-Hada and Misbah al-Saadat. Najaf: Kashif al-Ghata. (In Persian).
Najafi, A, bin A., (1481). Al-Nur al-Sata' in al-Fiqh al-Nafi (Volume 1). Najaf: Al-Adab Press. (In Persian).
Omid Zanjani, A, A., (1367). The Right of Ownership and its Limits; A Discussion on the Rule of Subrogation and the Ratio of the Rule of no Harm to the Rule of Subrogation. Islamic Economic Studies. (In Persian).
Sabzevari, S, A, A., (1413). Mahdhab al-Ahkam in the Explanation of the Halal and the Haram (Volume 16). Qom: Al Manar. (In Persian).
Shafi'i, A., (1419). Al-Ahtakar and Ma Yalhaqah Man Al-Ahkam and Al-Akhtar. Ahvaz: Khuzestan. (In Persian).
Shariatpanahi, S, M; & Abjadpour, A., (1391). The Effect of the Daily Price Fluctuation limit on the Price Behavior of Shares and Investors in Tehran Stock Exchange with the Approach of Reverse Investment Strategy. Financial Accounting Quarterly, 11(46), 122-93. (In Persian).
Tusi, A, J., (1387). Al-Mabsut fi fiqh al-Umamiyah (Volume 2). Tehran: Al-Muktabah al-Mortazawieh Lahiya al-Aqtar al-Jaafarieh. (In Persian).
Tusi, A, J., (1390). Al-Istbasar Fima Akhlaf Man Al-Akhbar. Tehran: Dar al-Kitab al-Islamiya. (In Persian).
Tusi, A, J., (1400). Finally, Fiqh and al-Fatawi. Beirut: Dar al-Katb al-Islamiya. (In Persian).
Tusi, A, J., (1407). Tahhib al-Ahkam (Volume 7). Tehran: Dar al-Kitab al-Islamiya. (In Persian).
تحقیقات مالی اسلامی
دوره 11، شماره 2 - شماره پیاپی 22
اردیبهشت 1401
صفحه 473-512
  • تاریخ دریافت: 10 آذر 1400
  • تاریخ بازنگری: 15 شهریور 1401
  • تاریخ پذیرش: 21 اردیبهشت 1401