نشریه علمی «تحقیقات مالی اسلامی»

طراحی بازار سرمایه اسلامی در چهارچوب نظام اقتصادی اسلام (ماهیت، عناصر، روش کشف و طراحی)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی (بازار سرمایه اسلامی)

نویسندگان

1 استاد، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قم، ایران

2 دانشیار گروه مالی، دانشکده معارف اسلامی و مدیریت، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، ایران

چکیده

بازار سرمایه اسلامی یکی از زیر نظام‌های نظام اقتصادی اسلام است و تفاوت ماهوی آن با بازار سرمایه متعارف در مبانی، اهداف، اصول، ابزارهای تأمین مالی، ابزارهای مدیریت ریسک و نهادهای مالی است که در بازار سرمایه اسلامی همه در چارچوب تعالیم اقتصادی اسلام طراحی ‌می‌شوند. بازار سرمایه اسلامی محل معامله دارایی‌ها و اوراق بهاداری است که همه براساس شریعت طراحی‌شده‌اند و بازیگران اصلی این بازار اعم از اشخاص حقیقی یا حقوقی براساس مبانی، اهداف، احکام و اخلاق اقتصادی اسلام فعالیت می‌کنند. این مقاله که ماهیت اکتشافی دارد درصدد است به روش توصیفی- تحلیلی عناصر ثابت و متغیّر بازار سرمایه اسلامی را معرفی و روش کشف و طراحی اجزای آن را بیان کند و به‌صورت مشخص این سؤال‌ها را پاسخ دهد که: مبانی و اهداف بازار سرمایه اسلامی کدام‌اند و به چه روشی کشف می‌شوند؟ احکام فقهی، حقوقی و اخلاقی بازار سرمایه اسلامی به چه روشی استنباط می‌گردند؟ ابزارهای تأمین مالی، ابزارهای مدیریت ریسک، نهادها و سازمان‌ها و الگوهای رفتاری مشارکت‌کنندگان بازار سرمایه اسلامی به چه روشی طراحی و شکل می‌گیرند؟
مطابق یافته‌های تحقیق؛ بازار سرمایه اسلامی بر پایه عناصر ثابت نظام اقتصادی اسلام بنیان نهاده‌ می‌شود که به روش اجتهادی از منابع استنباط کشف می‌شوند و دیدگاه اسلام در این موارد تأسیسی است، اما عناصر متغیّر بازار سرمایه اسلامی (قوانین و مقررات، قراردادها، ابزارها و سازمان‌ها و نهادها)، از تجربه و دانش بشری به دست می‌آیند و موضع شریعت در این عناصر امضایی است به این بیان که از میان یافته‌های دانش و تجربه بشری تنها آن عناصری انتخاب می‌شوند که سازگار با عناصر ثابت نظام اقتصادی اسلام باشند یا با انجام اصلاحاتی بتوان سازگار کرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Designing the Islamic Capital Market within the Framework of The Islamic Economic System (Nature, Elements, Method of Discovery and Design)

نویسندگان [English]

  • Sayyed Abbas Mousavian 1
  • Mohammad Tohidi 2

1 Professor of the Institute of Islamic Culture and Thought

2 Associate Professor, Faculty of Islamic Studies and Management, Tehran, Iran

چکیده [English]

The Islamic capital market is one of the subsystems of the Islamic economic system and its essential difference with the conventional capital market is in the principles, goals, financing instruments, risk management instruments and financial institutions. In the Islamic capital market, all the components and pillars are designed within the framework of Islamic economic teachings. This article, which has an exploratory nature, seeks to introduce the fixed and changing components of the Islamic capital market in a descriptive-analytical method and to express the method of discovering and designing its components. Specifically, it answers the following questions: What are the principles and goals of the Islamic capital market and how are they discovered? How are the jurisprudential, legal and moral rulings of the Islamic capital market inferred? How are financing instruments, risk management instruments, institutions and organizations, and behavioral patterns of participants in the Islamic capital market designed?
According to the research findings the Islamic capital market is based on the fixed components of the Islamic economic system, which are discovered by ijtihad from the sources of sharia and Islamic view in this regard is constitutive.  But the changing elements of the Islamic capital market are derived from human experience and knowledge, and the ratifying approach of Islam is evident in these cases. In other words, from among the human achieved knowledge and experience, only those elements are selected that are consistent with the fixed elements of the Islamic economic system or can be adapted by making corrections.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Economic System
  • Islamic Capital Market
  • Fixed and Changing Components
  • Ijtihad
  • Ratification
ابن‌منظور، محمدبن مکرم (1414ق). لسان العرب (چاپ سوم). بیروت: دار صادر،.
الخالدی، محمود (406ق). مفهوم الاقتصاد فی الاسلام. اردن: مکتبة الرسالة الحدیثه.
بابایی مجرد، حسین؛ و عبدالحسین‌زاده، محمد (1397). نظام‌سازی قرآن‌بنیان؛ چیستی، چرایی و چگونگی. فصلنامه علمی قبسات، 23(87)، 111-138.
برقى، احمد بن محمد بن خالد (1371ق). المحاسن (چاپ دوم). قم: دار الکتب الإسلامیة.
تسخیری، محمدعلی (1369). آزادی اقتصادی، اصول و حدود آن در اسلام؛ مجموعه مقالات فارسی اولین مجمع بررسی‌های اقتصاد اسلامی (جلد اول). مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
رضایی‌منش، بهروز؛ و بابایی مجرد، حسین (1394). معناشناسی نظام‌سازی و روش‌شناسی کشف نظام از منابع دینی. فصلنامه علمی قبسات، 19(76). 159-186.
رضائیان، علی (1384). تجزیه‌وتحلیل و طراحی سیستم. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی در علوم اسلامی و انسانی (سمت).
سبحانى، حسن (1373). نظام اقتصادى اسلام. تهران: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامى.
صادقی تهرانی، علی؛ عیوضلو، حسین؛ مصباحی‌مقدم، غلامرضا؛ موسایی، میثم؛ و نبوی، سیدمرتضی (1386). جستاری در چیستی و چرایی اقتصاد اسلامی. فصلنامه علمی راهبرد توسعه (راهبرد یاس)، 4(12). 9-56.
صدر، سیدمحمدباقر (1408ق). اقتصادنا. قم: المجمع العلمی للشهید الصدر.
طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ و خسروشاهی، سیدهادی (1388). شیعه در اس‍لام‌. قم: بوستان کتاب.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (بی‌تا). ف‍رازه‍ائ‍ی‌ از اس‍لام‌ (مهدی آیت‌اللهی؛ تنظیم). قم: جهان‌آرا.
طریحی، فخرالدین بن محمدعلی (137)، مجمع البحرین. تهران: مکتبه المرتضویه.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1408ق). العین. قم: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
فنجری، محمدشوقی (1417ق). الوجیز فی الاقتصاد الاسلامی (چاپ پنجم). ریاض: دارالثقیف للنشر و التألیف.
قحف، منذر (1385). علم اقتصاد اسلامی، تعریف و روش (سیدحسین میرمعزی؛ مترجم)؛ فصلنامه علمی اقتصاد اسلامی، 6(23)، 157-186.
کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران (1386). قرارداد آتی. جلسه 11.
کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران (1388). صندوق زمین و ساختمان. جلسه 39.
کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران (1390). قرارداد سلف موازی استاندارد. جلسات 54 -57.
کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران (1397). صندوق پروژه. جلسه 177.
کمیته فقیه سازمان بورس و اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران (1398). جلسات 187، 188 و 189.
لاژوژى، ژوزف (1355). نظام‌های اقتصادى (شجاع‌الدین ضیائیان؛ مترجم) ت‍ه‍ران‌: دانشگاه تهران.
مجلس شورای اسلامی جمهوری اسلامی ایران (1379). قانون برنامه سوم توسعه جمهوری اسلامی ایران.
مجلس شورای اسلامی جمهوری اسلامی ایران (1383). قانون برنامه چهارم توسعه جمهوری اسلامی ایران.
مجلس شورای اسلامی جمهوری اسلامی ایران (1384). قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران.
مجلسى، محمدباقر (1403ق). بحار الأنوار (چاپ دوم). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
محمدی ری‌شهری، محمد (1384). میزان الحکمه. قم: دارالحدیث.
مطهری، مرتضی (1377). مجموعه آثار (چاپ چهارم). تهران: صدرا.
معصومی‌نیا، غلامعلی (1389). ابزارهای مشتقه (بررسی فقهی و اقتصادی). تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
موسویان، سید عباس (1391). بازار سرمایه اسلامی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
میرآخور، عباس؛ و عصمت‌پاشا، عبید‌الله (1394). بازارهای سرمایه اسلامی، رویکرد مقایسه‌ای، تهران: مؤسسه عالی آموزش بانکداری ایران.
میرمعزی، سیدحسین (1385). نقد و بررسی دیدگاه شهید صدر درباره هویت اقتصاد اسلامی. فصلنامه علمی اقتصاد اسلامی، 6(22)، 123-146.
میرمعزی، سیدحسین (1390). نظام اقتصادی اسلام. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
نبوی، سیدعباس (1375). فقه، زمان و نظام‌سازی. ماهنامه علمی کیهان اندیشه، 6(67)، 3-21.
نظری، حسن‌آقا (1392). مبانی فقهی – اقتصادی نهادهای مالی بازار سرمایه اسلامی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
نمازی، حسین (1374). نظام‌های اقتصادى. تهران: دانشگاه شهید بهشتى.
هادوی تهرانی، مهدی (1383). مکتب و نظام اقتصادی اسلام. قم: خانه خرد.
هیئت‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران (1386). دستورالعمل اجرایی معاملات قراردادهای آتی در شرکت بورس کالای ایران.
هیئت‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران (1392). دستورالعمل اجرایی معاملات سلف استاندارد در بورس کالای ایران.
هیئت‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران (1393). دستورالعمل اجرایی معاملات قرارداد اختیار معامله در شرکت بورس کالای ایران.
هیئت‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران (1394). دستورالعمل پذیرش انبار و صدور، معامله و تسویه گواهی سپرده کالایی.
Al-Khalidi, M., (406 AH). The Concept of Economy in Islam. Jordan: The Library of Hadith.
Babaei Mojarad, H; & Abdul Husseinzadeh, M., (1397). Systematization of the Qur'an; What, why and how. Qabsat Scientific Quarterly, 23 (87), 111-138.
Barqi, Ahmad ibn Muhammad ibn Khalid (1371 AH). Almahasen. (Second Edition). Qom: Dar al-Kitab al-Islamiya.
Board of Directors of the Stock Exchange and Securities Organization of the Islamic Republic of Iran (2007). Executive instructions for Futures Contracts in Iran Commodity Exchange Company.
Board of Directors of the Stock Exchange and Securities Organization of the Islamic Republic of Iran (2013). Executive Instructions of Standard Futures Trading in Iran Commodity Exchange.
Board of Directors of the Stock Exchange and Securities Organization of the Islamic Republic of Iran (2014). Executive Instructions for Trading Options in Iran Commodity Exchange Company.
Board of Directors of the Stock Exchange and Securities Organization of the Islamic Republic of Iran (2015). Instructions for Accepting Warehouse and Issuing, Trading and Settling Commodity Deposit Certificates.
Ebnemanzor, M., (1414 A.H). Arabic Language (Third Edition). Beirut: Dar Sader.
Farahidi, K, A., (1408 AH). Aleyn. Qom: Scientific Institute for Publications.
Fangari, M, S., (1417 AH). Al-Wajiz in Islamic Economy (Fifth Edition). Riyadh: Dar al-Thaqif for publishing and authorship.
Ghohaf, M (1385). Islamic Economics, Definition and Method (Seyed Hossein Mir Moazi; Translator); Scientific Quarterly of Islamic Economics, 6 (23), 157-186.
Hadavi Tehrani, M., (1383). Islamic School and Economic System. Qom: House of Wisdom.
IFSB (2009). Capital Adequacy Requirements for Sukûk, Securitisations and Real Estate Investment, Kuala Lumpur: The Islamic Financial Services Board.
ISRA (2015). Islamic Capital Market: Principles and Practices, Kuala Lumpur: The International Shari’ah Research Academy for Islamic Finance.
Islamic Consultative Assembly of the Islamic Republic of Iran (1379). Law of the Third Development Plan of the Islamic Republic of Iran.
Islamic Consultative Assembly of the Islamic Republic of Iran (1383). Law of the Fourth Development Plan of the Islamic Republic of Iran.
Islamic Consultative Assembly of the Islamic Republic of Iran (1384). Securities Market Law of the Islamic Republic of Iran.
Jurisprudential Committee of the Stock Exchange and Securities Organization of the Islamic Republic of Iran (1397). Project Fund. Session 177.
Jurisprudential Committee of the Stock Exchange and Securities Organization of the Islamic Republic of Iran (1398). Sessions 187, 188 and 189.
Jurisprudential Committee of the Stock Exchange and Securities Organization of the Islamic Republic of Iran (2007). Future Contract. Session 11.
Jurisprudential Committee of the Stock Exchange and Securities Organization of the Islamic Republic of Iran (2009). Land and Building fund. Session 39.
Jurisprudential Committee of the Stock Exchange and Securities Organization of the Islamic Republic of Iran (2011). Standard Parallel Futures Contract. Sessions 54-57.
Lajoji, Joseph (1355). Economic Systems (Shojauddin Ziaeian; Translator) Tehran: University of Tehran.
Majlisi, M, B., (1403 AH). Sea of Lights (Second Edition). Beirut: Dar Al-Ihyaa Al-Tarath Al-Arabi.
Masoumiya, G, A., (1389). Derivatives (Jurisprudential and Economic Study). Tehran: Institute of Islamic Culture and Thought.
Mirakhor, A; & Esmat Pasha, O., (1394). Islamic Capital Markets, A Comparative Approach, Tehran: Iran Higher Institute of Banking Education.
Mir Moazi, S, H., (1385). Critique of Shahid Sadr's view on the Identity of Islamic Economics. Scientific Quarterly of Islamic Economics, 6 (22), 123-146.
Mir Moazi, S, H., (1390). Islamic Economic System. Tehran: Institute of Islamic Culture and Thought.
Mohammadi Rishahri, M., (1384). The Amount of Wisdom. Qom: Dar al-Hadith.
Motahari, M., (1377). Collection of works (Fourth Edition). Tehran: Sadra.
Mousavian, S, A., (1391). Islamic Capital Market. Tehran: Institute of Islamic Culture and Thought.
Nabavi, S, A., (1375). Jurisprudence, time and Systematization. Kayhan Andisheh Scientific Monthly, 6 (67), 3-21.
Namazi, H., (1374). Economic Systems. Tehran: Shahid Beheshti University.
Nazari, H, A, (1392). Jurisprudential-Economic Principles of Financial Institutions of Islamic Capital Market. Qom: Research Institute and University.
Rezaei Manesh, B; & Babaei Mojarad, H., (1394). The Semantics of Systematization and the Methodology of Discovering the System from Religious Sources. Qabsat Scientific Quarterly, 19 (76). 159-186.
Rezaian, A., (1384). System Analysis and Design. Tehran: Organization for the Study and Compilation of University Books in Islamic and Humanities (Position).
Subhani, Hassan (1373). Islamic Economic System. Tehran: Islamic Propaganda Organization Publishing Center.
Sadeghi Tehrani, A; Ayuzlu, H; Mesbahi Moghadam, Gholam Reza; Musaei, M; & Nabavi, S, M., (1386). An Inquiry into what and why Islamic Economics. Scientific Quarterly of Development Strategy (Despair Strategy), 4 (12). 9-56.
Sadr, S, M, B., (1408 AH). Economy. Qom: The Scientific Assembly for the Martyr Sadr.
Taskhiri, M, A., (1369). Economic freedom, its Principles and Limits in Islam; Collection of Persian articles of the first forum of Islamic Economics Studies (first volume). Mashhad: Astan Quds Razavi Islamic Research Foundation.
Tabatabai, S, M, H; & Khosroshahi, S, H., (1388). Shiite in Islam. Qom: Book Garden.
Tabatabai, S, M, H., (Bi ta). Phrase of Islam (Mahdi Ayatollah; Arrangement). Qom: Jahanara.
Tarihi, F, M, A., (137), Bahrain Assembly. Tehran: Mortazavieh School.
نشریه علمی «تحقیقات مالی اسلامی»
دوره 11، شماره 1 - شماره پیاپی 21
آبان 1400
صفحه 1-38
  • تاریخ دریافت: 20 تیر 1399
  • تاریخ بازنگری: 05 مهر 1399
  • تاریخ پذیرش: 23 شهریور 1399