طراحی و بررسی فقهی اوراق جعاله جهت تأمین مالی طرح‌های زیرساختی حمل‌ونقل جاده‌ای در ایران

موسویان, سیدعباس; بت‌شکن, محمدهاشم; رحیمی‌الماسی, فرشته

doi:10.30497/ifr.2019.2270

طراحی و بررسی فقهی اوراق جعاله جهت تأمین مالی طرح‌های زیرساختی حمل‌ونقل جاده‌ای در ایران

نوع مقاله : علمی - پژوهشی (تئوری مالی اسلامی)

نویسندگان

¹ استاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قم، ایران

² دانشیار مدیریت مالی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

³ دکتری مدیریت مالی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

10.30497/ifr.2019.2270

چکیده

در حال حاضر نیاز کشور به ایجاد و توسعه زیرساخت‌ها بالا است و توانایی مالی دولت پاسخگوی این نیاز نیست. از طرفی به‌دلیل عدم‌تطابق سررسید منابع کوتاه‌مدت بانکی و مصارف بلندمدت پروژه‌های کلان، تأمین مالی بلندمدت از طریق سیستم بانکی راهکار مناسبی نمی‌باشد. از این‌رو استفاده از ظرفیت بازار سرمایه از طریق انتشار اوراق بهادار اسلامی (صکوک) می‌تواند گزینه مناسبی برای این منظور باشد.
هدف پژوهش حاضر، طراحی و بررسی فقهی اوراق جعاله برای تأمین مالی طرح‌های زیرساختی حمل‌ونقل جاده‌ای در بازار سرمایه ایران می‌باشد. در مقاله حاضر با بهره‌گیری از روش پژوهش دلفی یا نظرسنجی از خبرگان، ابعاد فقهی اوراق جعاله برای تأمین مالی طرح‌های زیرساختی حمل‌ونقل جاده‌ای بررسی شده و دو مدل عملیاتی برای اوراق جعاله تأمین مالی پروژه در قبال مبلغ معیّن؛ قابل استفاده برای قراردادهای ساخت، انتقال، پرداخت اجاره به سرمایه‌گذار (BTL)، و تأمین مالی پروژه در قبال حق بهره‌برداری برای زمان معیّن؛ قابل استفاده برای قراردادهای ساخت، بهره‌برداری و انتقال (BOT) ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.22518290.1398.8.2.5.8

عنوان مقاله [English]

Design and Juridical Study of Ju'alah Sukuk for Financing Infrastructure Road Transport Projects in Iran

نویسندگان [English]

Sayyed Abbas Mousavian ¹
Mohammad Hasem Botshekan ²
Fereshteh Rahimi Almasi ³

¹ Professor at Islamic Thought and Culture Research Center, Qom, Iran

² Associate Professor of Financial Management, Allameh Tabatabaee University, Tehran, Iran

³ Ph.D. in Financial Management, Allameh Tabatabaee University, Tehran, Iran

چکیده [English]

At the moment, Iran needs an urgent development of its infrastructure but the government's financial resources are not high enough to afford such expenses and on the other hand, the mismatch between the short-term resources of banks and long-term expenses of projects, has made it inappropriate to finance long-term needs through banks. In this regard using the private sector's resources through the capital market can be a good solution for this problem.
The main objective of this research is to design and juridical study of Ju'alah securities to finance infrastructure road transport projects in capital market of Iran. By applying the Delphi method or experts survey, the juridical aspects of the newly designed Ju'alah securities to finance infrastructure road projects were studied and two operational model for it were approved by experts in which: (i) the contractor builds the project for certain amount of money that the government should pay. This model is suitable for Build, Transfer and Lease (BTL) contracts and alike, (ii) the contractor builds the project for the right to operate it for a specific time period. This model is suitable for Build, Operate and transfer (BOT) contracts and alike.

کلیدواژه‌ها [English]

Ju'alah securities
islamic finance
juridical
infrastructure
road transport
capital market

مراجع

اسلامی، یحیی (1385). راهکارهای مدیریت خصوصی‌سازی بزرگراه‌های ایران (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه صنعتی امیرکبیر (پلی‌تکنیک)، تهران، ایران.

امامی، سیدحسن (۱۳۴۰). حقوق مدنی (جلد 6). تهران: اسلامیه.

پیره، مجید (1388)، امکان‌سنجیاجرایسیاست‌های BOT و BLOT با موازین فقه شیعه (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه امام صادق علیه السلام، تهران، ایران.

ترکان، اکبر، و شهبازی، میثم (1389). بررسی چگونگی جلب مشارکت بخش خصوصی در توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل جاده‌ای؛ مسائل و راهکارها. فصلنامه راهبرد، 19(57)، 245-276.

شهید ثانی (1388)، فقه 3، شرح لمعه دمشقیه (عباس زراعت، مترجم). تهران: مؤسسه فرهنگی هنری دانش‌پذیر.

صفاکیش کاشانی، حبیب‌اله (1391). ماهیت و آثار اوراق پیشنهادی جعاله در حقوق ایران و فقه امامیه (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه امام صادق علیه السلام، تهران، ایران.

عابدی‌جعفری، حسن؛ تسلیمی، محمدسعید؛ فقیهی‌ابوالحسن، شیخ‌زاده‌محمد (1390). تحلیل مضمون و شبکه مضامین؛ روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی. دوفصلنامه اندیشه مدیریت راهبردی (اندیشه مدیریت)، 5(10)، 151-198.

عسکری، محمدمهدی، و محمدی، مهدی (1392). تحلیل مقایسه‌ای الگو‌های تکافل و آسیب‌شناسی آنها از منظر ذی‌نفعان. دوفصلنامه تحقیقات مالی اسلامی، 3(1)، 153-184.

علی‌پور، مسعود (1394). سود و زیان بلندپروازی‌های چین برای اقتصاد آسیا و جهان؛ از بانک توسعه زیرساخت‌های آسیا تا احیای جاده ابریشم. اقتصاد نیوز، کدخبر: ۱۲۰۹۱۰.

کاتوزیان، ناصر (1389). اعمال حقوقی قرارداد- ایقاع، تهران: شرکت سهامی انتشار.

کمیجانی، اکبر، و نظرپور، محمدنقی (1387). چگونگی کاربرد عقد استصناع در قانون عملیات بانکی بدون‌ربا. فصلنامه اقتصاد اسلامی، 8(30)، 69-98.

موسوی‌خمینی، سیدروح‌الله (1370). تحریر‌الوسیله (موسوی‌همدانی، مترجم). قم: دار‌العلم.

موسویان، سیدعباس (1383). تبیین فقهی بانکداری بدون‌ربا (مدل ایران و اردن). فصلنامه فقه و حقوق، 1(2)، 32-58.

موسویان، سیدعباس (1386- الف). ابزارهای مالی اسلامی (صکوک). تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

موسویان، سیدعباس (1386- ب). فرهنگ اصطلاحات فقهی و حقوقی معاملات. تهران: پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران.

موسویان، سیدعباس؛ کاوند، مجتبی؛ و اسماعیلی، حمیدرضا (1388). اوراق بهادار جعاله ابزارهای کارآمد برای توسعه صنعت گردشگری. فصلنامه اقتصاد اسلامی، 8(32)، 141-170.

موسویان، سیدعباس، و خوانساری، رسول (1395). اجتهاد چندمرحله‌ای روش پژوهش استنباط مسائل فقه اقتصادی. فصلنامه اقتصاد اسلامی، 16(63)، 5-37.

میرمعزی، سیدحسین (1380). جایگاه بانک در نظام اقتصادی اسلام و الگوی مناسب آن. فصلنامه اقتصاد اسلامی، 1(2)، 55-77.

Abbas, S. (2015). Islamic Financial Engineering: a Critical Investigation into Product Development Process in the Islamic Financial Industry (Doctoral Dissertation, Durham University).

Al Suwailem, S. (2007). Financial Engineering: An Islamic Perspective. Journal Fakultas Hukum UII, 9(1).

Bendjilal, B. (2004). The Ja'Ala Contract and Its Applicability to The Miniing Sector (No. 207). The Islamic Research and Teaching Institute.

Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using Thematic Analysis in Psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77-101.

Esty, B. C., & Matysiak, G. A. (2004). Modern Project Finance: A Casebook. New York, NY: Wiley, 23-37.

IFSB, IOSCo & SCM Roundtable (2013). Disclosure Rquirements for Islamic Capital Market Products, Published by Islamic Financial Services Board in Malaysia, International Organization of Securities Commissions in Spain and Securities Commission Malaysia

Islamic Financial Services Board. (2014). Islamic Financial Services Industry Stability Report, Malaysia.

Grigg, N. S. (2010). Infrastructure Finance: the Business of Infrastructure for a Sustainable Future, 536.

Malaysia's International Islamic Financial Center. (2013). Infrastructure Financing: Sukuk as Viable Alternative, Publication: Bank Negara, Malaysia.

Mohsin, M. I., Dafterdar, H., Cizakca, M., Alhabshi, S. O., Razak, S. H. A., Sadr, S. K., & Obaidullah, M. (2016). Financing the Development of Old Waqf Properties. New York: Palgrave Macmillan.

Reuters, A. (2012). Malaysian toll Expressway Firm to Sell $9.7 Bln Sukuk (UPDATE 2), USA.

Rowe, G., & Wright, G. (1999). The Delphi Technique as a Forecasting Tool: Issues and Analysis. International Journal of Forecasting, 15(4), 353-375.

Securities Comission Malaysia Document Management System (2010). Issuance Information of Corporate Bonds Approved by/lodged with the SC.

Stewart, D. W., & Shamdasani, P. N. (2014). Focus Groups: Theory and Practice (Vol. 20). Sage Publications.

World Economic Forum (2015). The Global Competetiveness Report 2015-2016