نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

• غلامعلی معصومی‌نیا ¹
• امیر یزدان‌پرست ²

¹ دانشیار، گروه اقتصاد و بانکداری اسلامی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

² مدرس سطح4 حوزوی، فقه معاملات، حوزه علمیه، اهواز، ایران

چکیده

چکیده

این پژوهش با هدف اثبات امکان انطباق عقد ودیعه بر سپرده قرض‌الحسنه جاری در نظام بانکداری اسلامی، به بررسی ماهیت فقهی حقوقی این سپرده، پرداخت. فقها و حقوقدانان، پیرامون ماهیت سپرده جاری دیدگاه های مختلفی از جمله قرض، ودیعه کامل یا ناقص، صلح یا عقد جدید ارائه کرده اند. اما اکثر فقها به دلیل نگاه مالکانه و تصرف بانک در این سپرده‌ها و بازپس دهی مثل، به جای عین وجوه سپرده گذاری شده، آن را قرض به بانک تلقی می‌کنند.

این مطالعه باتوجه به وابستگی ماهیت قرارداد به نیت و قصد واقعی سپرده گذاران، رویکردی تلفیقی اتخاذ کرده و علاوه بر تحلیل منابع فقهی، حقوقی و قوانین بانکی، داده های تجربی حاصل از بیش از 700 پرسشنامه از سپرده گذاران را بررسی نمود. نتایج میدانی نشان داد 87 درصد سپرده گذاران وجوه خود را به قصد ودیعه و امانت، سپرده گذاری کرده و بیش از 90 درصد آنها از استفاده بانک از وجوهشان، ناراضی اند. این یافته ها مبین آن است که نیت واقعی سپرده گذاران با فرض مالکیت بانک و قرض، مغایرت دارد و تصرفات بانک غالباً بدون رضایت کامل و آگاهانه سپرده گذاران صورت می گیرد.

این پژوهش نشان داد بر پایه تحلیل ماهیت پول اعتباری و پذیرش نظریه خلق پول بانکی، بانک ها تصرفی در سپرده های جاری ندارند؛ بر این اساس می توان سپرده جاری را "ودیعه کامل" تلقی کرد؛ همچنین، اگر سپرده‌گذار به بانک اذن تصرف غیر ناقل مالکیت داده و به استرداد مثل راضی باشد، سپرده جاری "ودیعه ناقص یا خلاف قاعده" خواهد بود؛ و در صورتی که انطباق عقد ودیعه بر سپرده جاری محل تردید باشد، می‌توان آن را عقد جدیدی با ماهیت مشابه ودیعه دانست.

در نهایت، پیشنهاد می‌ شود در نظام بانکداری اسلامی، حسابی با ماهیت ودیعه یا عقد جدید، برای اموری مانند اخذ وجوهات شرعیه، ایجاد شود که در آن بانک حق تصرفات مالکانه نداشته باشد.

کلیدواژه‌ها

• بانکداری بدون ربا
• بانکداری اسلامی
• حساب جاری
• سپرده جاری
• ودیعه
• ودیعه ناقص
• قرض

موضوعات

• بانکداری اسلامی

عنوان مقاله [English]

Jurisprudential-Legal Analysis of the Compliance of Deposit Contract with Current Qard-ul-Hasana Deposit in Islamic Banking

نویسندگان [English]

• Gholam Ali Masouminiya ¹
• Amir Yazdan Parast ²

¹ Associate Professor, Department of Economics and Islamic Banking, Kharazmi University, Tehran, Iran

² Lecturer, Level 4 Seminary, Jurisprudence of Transactions, Seminary, Ahvaz, Iran

چکیده [English]

Abstract

This study aims to demonstrate the applicability of the contract of deposit (wādīʿah) to current accounts within the Islamic banking system by examining the jurisprudential and legal nature of these deposits. Jurists and legal scholars have presented various views regarding the nature of current deposits, including classifying them as loans, complete or incomplete deposits, settlements, or new contracts. However, most jurists consider these deposits as loans to the bank due to the bank’s proprietary control over the funds and the return of equivalents instead of the exact deposited amounts.

This study adopts an integrative approach based on the dependence of the contract’s nature on the true intention and consent of depositors. Besides analyzing jurisprudential, legal sources, and banking laws, it reviews empirical data collected from over 700 depositors through questionnaires. The field results indicate that 87% of depositors place their funds with the intention of deposit and trust, and over 90% express dissatisfaction with the bank’s utilization of their funds. These findings demonstrate a clear inconsistency between depositors’ actual intent and the assumption of bank ownership and loan classification. Furthermore, banks generally utilize funds without full and informed consent from depositors.

The study further reveals that based on the analysis of the nature of fiat money and acceptance of the theory of bank money creation, banks do not exert proprietary control over current deposits. Accordingly, current deposits can be regarded as "complete deposits." Moreover, if the depositor grants the bank permission for non-proprietary use and consents to restitution by equivalent, the deposit constitutes an "incomplete or unconventional deposit." In cases where the applicability of the contract of deposit to current accounts is doubtful, the contract may be recognized as a new contract with a similar nature to deposit.

.

کلیدواژه‌ها [English]

• Interest-free banking
• Islamic banking
• current account
• current deposit
• deposit (wādīʿah)
• incomplete deposit
• loan