نوع مقاله : علمی - پژوهشی (ابزارهای مدیریت ریسک اسلامی)

نویسندگان

• محمد عندلیب ¹
• احمد شعبانی ²

¹ دانشگاه امام صادق علیه السلام، تهران، ایران

² «عضو هیات علمی دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد دانشگاه امام صادق (ع)»

چکیده

اطلاعات نامتقارن یکی از مسائل اساسی در نظام‌های مالی است که به شکل دو پدیده «کژگزینی» و «کژمنشی» بروز می‌یابد. در عقود مشارکتی بانکداری اسلامی، به دلیل ماهیت مشارکت در سود و زیان، این پدیده‌ها شدت بیشتری دارند و ریسک نکول را افزایش می‌دهند. در این میان، فناوری‌های نوین به‌ویژه وب۳ می‌توانند با ایجاد شفافیت، قراردادهای هوشمند و اعتبارسنجی غیرمتمرکز، ابزاری برای مدیریت این ریسک باشند. پژوهش حاضر با هدف بررسی امکان‌سنجی کاهش ریسک نکول ناشی از کژگزینی در عقود مشارکتی با بهره‌گیری از فناوری وب۳ انجام شده است.

روش تحقیق به‌صورت ترکیبی طراحی شد. در گام نخست، با استفاده از روش دلفی و نظرخواهی از خبرگان بانکی و دانشگاهی، عوامل اصلی کژگزینی و سازوکارهای بالقوه وب۳ برای کاهش آن شناسایی گردید. در گام دوم، پرسشنامه‌ای ساختاریافته در اختیار گروهی از متخصصان قرار گرفت و داده‌ها با رویکرد مدل‌سازی معادلات ساختاری بر پایه حداقل مربعات جزئی تحلیل شد. این رویکرد امکان ارزیابی روابط میان متغیرها و سنجش کارایی مدل مفهومی پژوهش را فراهم آورد.

نتایج نشان داد که وب۳ می‌تواند از طریق چند مکانیزم مشخص در کاهش ریسک نکول مؤثر باشد. مهم‌ترین این مکانیزم‌ها عبارت‌اند از: افزایش شفافیت اطلاعاتی در فرآیند اعتبارسنجی، اجرای خودکار تعهدات از طریق قراردادهای هوشمند، ایجاد هویت دیجیتال و سابقه اعتباری غیرمتمرکز، توکنایز‌سازی وثایق و دارایی‌هاو کاهش هزینه‌های نظارت و کنترل بانکی. این یافته‌ها تأیید می‌کند که فناوری‌های مبتنی بر وب۳ می‌توانند مکمل مناسبی برای ابزارهای سنتی مدیریت ریسک باشند و با کاهش عدم تقارن اطلاعات، بستر مناسبی برای گسترش عقود مشارکتی در بانکداری اسلامی فراهم کنند.

از منظر نظری، پژوهش حاضر به ادبیات اقتصاد اطلاعات و مدیریت ریسک در عقود اسلامی افزوده و در بعد کاربردی، چارچوبی عملی برای بانک‌ها و سیاست‌گذاران ارائه کرده است. بر اساس نتایج، استفاده هوشمندانه از وب۳ می‌تواند راهکاری مؤثر برای کاهش نکول، ارتقای اعتماد میان طرفین قرارداد و بهبود کارایی تخصیص منابع در نظام بانکی اسلامی‌باشد.

کلیدواژه‌ها

• کژگزینی
• ریسک نکول
• عقود مشارکتی
• فناوری وب ۳
• معادلات ساختاری

موضوعات

• ابزارهای مدیریت ریسک اسلامی

عنوان مقاله [English]

Feasibility Study of Managing Default Risk Caused by Adverse Selection in Participatory Contracts Using Web 3 Technology

نویسندگان [English]

• MOHAMMAD ANDALIB ¹
• ahmad SHAABANI ²

¹ isu, tehran, iran

² Faculty Member, Faculty of Islamic Studies and Economics, Imam Sadiq University

چکیده [English]

Asymmetric information is one of the fundamental issues in financial systems, manifesting through two phenomena: “adverse selection” and “moral hazard.” In participatory contracts of Islamic banking, due to the nature of profit-and-loss sharing, these phenomena are intensified, increasing the risk of default. In this context, emerging technologies, particularly Web3, can provide tools to manage this risk by enhancing transparency, enabling smart contracts, and supporting decentralized identity verification. The present study aims to assess the feasibility of reducing default risk caused by adverse selection in participatory contracts using Web3 technology.

The research employed a mixed-method approach. In the first phase, the Delphi method and expert consultation with banking and academic specialists were used to identify the main factors of adverse selection and potential Web3 mechanisms to mitigate it. In the second phase, a structured questionnaire was distributed among a group of experts, and data were analyzed using Partial Least Squares Structural Equation Modeling (PLS-SEM). This approach allowed evaluation of relationships among variables and assessment of the conceptual model’s effectiveness.

Results indicated that Web3 can effectively reduce default risk through several mechanisms. The most significant include enhancing information transparency during credit assessment, automating obligations via smart contracts, establishing decentralized digital identity and credit history, tokenizing collateral and assets, and reducing monitoring and control costs. These findings confirm that Web3-based technologies can complement traditional risk management tools, mitigating information asymmetry and providing a conducive environment for expanding participatory contracts in Islamic banking.

From a theoretical perspective, this study contributes to the literature on information economics and risk management in Islamic contracts. Practically, it offers a framework for banks and policymakers, suggesting that the intelligent application of Web3 can be an effective solution to reduce defaults, increase trust between contracting parties, and improve resource allocation efficiency in the Islamic banking system.

کلیدواژه‌ها [English]

• Adverse selection
• Default risk
• Participatory contracts
• Web 3 technology
• Structural equation modeling (SEM)