نوع مقاله : علمی - پژوهشی (بانکداری اسلامی)

نویسندگان

• وحید بهاری قوشه بلاغ ¹
• غلامحسن تقی نتاج ملکشاه ²
• محمد سلگی ³

¹ دانش‌آموخته کارشناس ارشد مدیریت مالی، گروه مدیریت مالی اسلامی، دانشکده مدیریت و اقتصاد، دانشگاه جامع امام حسین(ع)، تهران، ایران

² دانشیار، گروه مدیریت مالی اسلامی، دانشکده مدیریت، دانشگاه جامع امام حسین(ع)، تهران، ایران

³ استادیار، گروه مدیریت مالی اسلامی، دانشکده مدیریت، دانشگاه جامع امام حسین(ع)، تهران، ایران

چکیده

1. مقدمه و هدف
عملکرد بانک‌ها به دلیل نقش کلیدی آن‌ها در اقتصاد و توسعه کشور، همواره مورد توجه پژوهشگران و سیاست‌گذاران بوده است. بانکداری اسلامی با پیروی از احکام شریعت و در چارچوب اقتصاد اسلامی تعریف می‌شود و در ایران نقش مهمی در تأمین مالی و توزیع منابع دارد. با توجه به اهمیت نظام بانکی، این پژوهش به بررسی ارتباط بین مالکیت دولتی و عملکرد بانکداری اسلامی در ایران پرداخته است.
2. مواد و روش‌ها
این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر شیوه تحلیل و گردآوری داده‌ها، همبستگی و پس‌رویدادی است. برای سنجش عملکرد مالی بانک‌ها، شاخص‌های نرخ بازده دارایی‌ها (ROA)، نرخ بازده حقوق صاحبان سهام (ROE)، نسبت کفایت سرمایه و اضافه‌برداشت بانکی به‌کار رفته است. جامعه آماری شامل ۱۵ بانک پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران در بازه زمانی ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰ بوده و نمونه‌گیری به روش هدفمند انجام شده است. آزمون فرضیه‌ها با استفاده از رگرسیون داده‌های ترکیبی و رویکرد اثرات ثابت در نرم‌افزار اقتصادسنجی EViews صورت گرفته است.
3. یافته‌های تحقیق
نتایج در سطح خطای ۵ درصد نشان داد رابطه معناداری بین مالکیت دولتی و عملکرد مالی بانک‌ها وجود دارد. ضرایب تعیین مدل‌ها بیانگر قدرت توضیحی ۵۳ درصد برای ROA، ۱۱ درصد برای ROE، ۱۲ درصد برای نسبت کفایت سرمایه و ۶۴ درصد برای اضافه‌برداشت بانکی است. همچنین بیشترین اثر مالکیت دولتی بر اضافه‌برداشت بانکی مشاهده شد. یافته‌ها نشان داد مالکیت دولتی با سه شاخص ROA، ROE و نسبت کفایت سرمایه رابطه منفی و با اضافه‌برداشت بانکی رابطه مثبت دارد.
4. بحث و نتیجه‌گیری
یافته‌ها بیانگر آن است که مالکیت دولتی می‌تواند به کاهش بازدهی و نسبت کفایت سرمایه بانک‌ها منجر شود و در مقابل، وابستگی به منابع دولتی، اضافه‌برداشت بانکی را افزایش می‌دهد. این نتایج بر اهمیت اصلاح ساختار مالکیت و ارتقای کارایی بانک‌های دولتی تأکید دارد. سیاست‌گذاران می‌توانند با کاهش وابستگی دولتی، افزایش شفافیت و تقویت سازوکارهای نظارتی، به بهبود عملکرد مالی نظام بانکی کمک کنند.

کلیدواژه‌ها

• مالکیت دولتی
• نرخ بازده دارایی‌ها
• نرخ بازده حقوق صاحبان سهام
• نسبت کفایت سرمایه
• اضافه برداشت بانکی

موضوعات

• بانکداری اسلامی

عنوان مقاله [English]

Investigating the Relationship between State Ownership and the Performance of Interest-Free Banking in Iran

نویسندگان [English]

• Vahid Bahari Ghoshe Bolag ¹
• Golamhasan Taghi Nataj Malekshah ²
• Mohammad Solgi ³

¹ M.A in Financial Management, Department of Islamic Financial Management, Faculty of Management and Economics, Imam Hussein University, Tehran, Iran

² Associate Professor, Department of Islamic Financial Management, Faculty of Management, Imam Hussein University, Tehran, Iran

³ Assistant Professor, Department of Islamic Financial Management, Faculty of Management, Imam Hussein University, Tehran, Iran

چکیده [English]

1. Introduction and Objective
Evaluating banks’ performance is critical due to their fundamental role in ensuring financial stability and promoting economic development. In Islamic banking, operations are governed by Sharia principles, making performance assessments particularly important in Muslim-majority countries such as Iran. The Iranian banking system is characterized by a significant share of state ownership, which may affect efficiency, profitability, and risk-taking behavior. This study aims to examine the relationship between state ownership and the financial performance of Islamic banks in Iran, focusing on whether government-owned banks underperform relative to private banks and identifying the financial indicators most affected by ownership structure.
 
2. Methods and Materials
This research is applied in nature and adopts a correlational, ex post facto design. The study analyzes 15 banks listed on the Tehran Stock Exchange (TSE) over the period 2015–2021 (1395–1400 SH). Financial performance is measured using four key indicators:
- Return on Assets (ROA) – an indicator of profitability,
- Return on Equity (ROE) – a measure of shareholders’ return,
- Capital Adequacy Ratio (CAR) – reflecting financial stability and regulatory compliance, and
- Bank Overdrafts (BD) – representing liquidity dependence and short-term funding stress.

       Panel data regression analysis with a fixed-effects approach is employed. The models are estimated using EViews econometric software, and diagnostic tests are conducted to ensure the validity of the models (including checks for autocorrelation and heteroskedasticity). The study also reports the explanatory power (R²) for each performance measure to highlight model fit.
 
3. Research Findings
The findings, significant at the 5% error level, demonstrate that state ownership significantly influences banks’ financial performance. Specifically:
- State ownership has a negative relationship with ROA, ROE, and CAR, suggesting that state-controlled banks tend to exhibit lower profitability and weaker capital positions.
- Conversely, state ownership has a positive relationship with bank overdrafts, indicating a higher reliance on overdraft facilities among state-owned banks.
       The explanatory power of the models varies across indicators: 53% for ROA, 11% for ROE, 12% for CAR, and 64% for bank overdrafts, with the strongest effect observed for overdraft dependency.

4. Discussion
The results align with agency theory and prior research, which argue that state ownership can reduce efficiency due to political interference, weaker governance mechanisms, and soft budget constraints. The negative impact on profitability and capital adequacy suggests that government-owned banks may prioritize political and social objectives over shareholder value maximization. The high reliance on overdraft facilities reflects potential liquidity mismanagement and overdependence on government support.
 
5. Conclusion and Policy Implications
The study concludes that ownership structure is a critical determinant of Islamic banks’ performance in Iran. Policy implications include:
- Enhancing corporate governance frameworks and transparency in state-owned banks,
- Reducing excessive state ownership to encourage competition and efficiency,
- Strengthening regulatory oversight to mitigate liquidity risk and improve capital adequacy.

        These measures can improve the overall efficiency of Iran’s Islamic banking system and contribute to economic stability.

کلیدواژه‌ها [English]

• State Ownership
• Rate of Return on Assets
• Rate of Return on Equity
• Capital Adequacy Ratio
• Bank Overdraft