نشریه علمی «تحقیقات مالی اسلامی»

طراحی شاخص عدالت در بانکداری اسلامی با رویکرد تحلیل محتوا و روش تصمیم‌گیری فازی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی (بانکداری اسلامی)

نویسندگان

1 استادیار، گروه مالی بانکداری، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه علامه طباطبایی(ره)، تهران ایران

2 دانشجوی دکتری، گروه مالی و بانکداری، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه علامه طباطبایی(ره)، تهران ایران

3 دانش‌آموخته دکتری، گروه حسابداری، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصاد، دانشگاه الزهرا(س)، تهران، ایران

چکیده

اجرای عدالت بعد از اجرای بانکداری بدون‌ربا یکی از مؤلفه‌های اسلامی شدن نظام بانکی است، به همین منظور طراحی شاخص عدالت در بانکداری اسلامی از منظر یکی از زیرنظام‌های اقتصاد اسلامی پرداخته شده است. هریک از مکاتب براساس فلسفه و چشم‌انداز به موضوع عدالت پرداخته است. در اسلام عدالت با واژه حق گره‌خورده است، بنابراین باتوجه ‌به کارکرد اصلی نظام بانکی که تجهیز و تخصیص منابع بانکی، حق در حوزه تجهیز و تخصیص منابع تعریف شده و با استفاده از روش تحلیل محتوا، مقوله‌ها و زیر مقوله‌های اصلی عدالت در بانکداری اسلامی شناسایی گردید و با بهره‌گیری از روش AHP فازی ارجحیت هر یک از مقوله‌ها و زیر مقوله‌ها ارائه گردید. در میان مقوله‌های اصلی عدالت به ترتیب، کارمندان، مشتریان، سهامداران، جامعه، رقبا و رسانه و در میان زیر مقوله کارمندان، جبران و پاداش خدمت، تنوع و برابری و سلامت و امنیت دارای بیشترین ارجحیت است. در مقوله مشتریان، ایجاد بستر امن برای دریافت خدمات، ارائه خدمات برون‌مرزی و جهانی‌شدن و توسعه اقتصاد و مصرف قرض‌الحسنه در راستای هدف دارای اولویت بالاتری است و درنهایت در بین مقوله‌های سهامداران، زیرمقوله‌ آگاهی سهامداران از تعهدات مالی بانک، فرایند شفاف در خصوص معامله با شرکت‌های زیرمجموعه و دریافت بازده منطقی از سهامداری در اولویت بالاتر است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Designing Justice Index in Islamic Banking with Content Analysis Approach and Fuzzy Decision Making Method

نویسندگان [English]

  • Mohammad Javad Mohagheghnia 1
  • Hossein Seilsepoor 2
  • shima ahmadi 3

1 Assistant Professor, Department of Banking Finance, Faculty of Management and Accounting, Allameh Tabatabai University, Tehran, Iran

2 PhD student, Department of Finance and Banking, Faculty of Management and Accounting, Allameh Tabatabai University, Tehran, Iran

3 Assistant Professor, Department of Accounting, Faculty of Social Sciences and Economics, Al-Zahra University, Tehran, Iran

چکیده [English]

One of the components of the Islamization of banks after the implementation of usury-free banking has been the implementation of justice. In this research, the design of the justice index in Islamic banking as one of the sub-systems of the Islamic economy has been addressed. In Islam, justice is tied to the word "right". Therefore, according to the main function of the banking system, which is the provision and allocation of banking resources, the right is defined in the field of provision and allocation of resources, and by using the content analysis method, the main categories and subcategories of justice in Islamic banking were identified and by using the fuzzy AHP method The preference of each category and sub-category was presented. Among the main categories of justice, respectively, employees, customers, shareholders, society, competitors and media have the highest priority, among the sub-category of employees, compensation and rewards for service, diversity and equality, and health and safety have the highest priority. In the category of customers, creating a safe platform for receiving services, providing cross-border services and globalization, and developing the economy and using Qarz Al-Hasnah in line with the goal has a higher priority, and finally, among the categories of shareholders, the sub-category of shareholders' awareness of the bank's financial obligations, a transparent process regarding the transaction with subsidiary companies and receiving reasonable returns from shareholding is a higher priority.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Justice Index
  • Islamic Banking
  • Content Analysis
  • Fuzzy AHP
  1. احمدی علی‌محمد؛ و صفرزاده، اسماعیل (۱۳۸۸). پول و ارز و بانکداری. ایران. ایران، همدان: نور علم.
  2. Ahmadi, A., & Safarzadeh, I., (2008). Money and Currency and Banking. Iran, Hamedan: Noor Alam. (In Persian)
  3. اخوان کاظمی، بهرام (1377). نظریات عدالت در اندیشه سیاسی ابن خلـدون. مجله دانشـکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، 14(48)، ۱۱۴-۹۷.
  4. Akhavan Kazemi, B., (1998). Theories of Justice in Ibn Khaldun's Political Thought. Tehran University Faculty of Law and Political Science Journal, 48(14), 114-97. (In Persian)
  5. اشتراوس، لیو (۱۳۷۵). حقوق طبیعی و تاریخ (باقر پرهام، مترجم). ایران، تهران: آگاه.
  6. Strauss, L., (1996). Natural Law and History, Translated by Baqer Parham, Iran, Tehran: Agah. (In Persian)
  7. تاجیک نشاطیه، نرگس (۱۳۷۱). مفهوم عدالت در اندیشه جان استوارت میل. ایران، تهران: مؤسسه عالی بانکداری ایران.
  8. Tajik Neshatiyeh, N., (1992). The Concept of Justice in the Thought of John Stuart Mill, Iran, Tehran: Iran Banking Institute. (In Persian)
  9. تفضلی، فریدون (۱۳۷۲). تاریخ عقاید اقتصادی. ایران، تهران: نی.
  10. Tafazoli, F., (1993). History of Economic Ideas. Iran, Tehran: Ney. (In Persian)
  11. توسلی، حسین (۱۳۷۶). مبنای عدالت در نظریه جان رالز. نقد و نظر، ۳(۱۰-۱۱)، ۱۴۹-۱۲۲.
  12. Tavsoli, H., (1997). The Basis of Justice in the Theory of John Rawls, Naqd va Nazar, 3(11-10), 122-149. (In Persian)
  13. جمشیدی، سعید (۱۳۸۶). بررسی اثرات کاهش نرخ سود و چگونگی اعمال آن در تطابق با شرایط واقعی بازار و تقسیم سود واقعی بین سپرده­گذاران بر مبنای حق و عدل (با ضوابط اسلامی). مجموعه مقالات هجدهمین همایش بانکداری اسلامی، ایران، تهران: مؤسسه عالی بانکداری اسلامی.
  14. Jamshidi, S., (2008). Examining the Effects of Reducing the Interest Rate and How to Apply it in Accordance with the Real Market Conditions and the Real Profit Distribution Between Depositors on the Basis of Justice and Justice (With Islamic Rules), Proceedings of the 18th Islamic Banking Conference, Tehran: Islamic Banking Institute. (In Persian)
  15. چپرا، محمد عمر (۱۴۰۱ق). نحو نظام نقدی عادل. مصر، القاهره: المعهد العالمى للفکر الاسلامی.
  16. Chapra, M., (1980). The Structure of the Fair Cash System, Egypt, Cairo: Al-Mahad Al-Alami for Islamic Thought. (In Arabic)
  17. حجارکارگر، حسن؛ حسنی، علیرضا؛ و خواجه‌زاده، امیر (۱۴۰۱). شروط غیرمنصفانه در قراردادهای بانکی و تعارض آن با اهداف نظام بانکداری بدون‌ربا. اقتصاد اسلامی، 22(87)، 127-157.
  18. Hajjar Kargar, H., Hasani, A., & Khajezadeh, A., (2022). Unfair Terms in Banking Contracts and Their Conflict with the Goals of the Interest-Free Banking System, Islamic Economics, (87)22,127-157. (In Persian)
  19. حسینی، سید رضا (۱۳۸۷) معیارهای عدالت اقتصادی از منظر اسلام (بررسی انتقادی نظریه شهید صدر)، اقتصاد اسلامی، ۸(۳۲)، ۳۶-۵.
  20. Hosseini, S., (2008). Criteria of Economic Justice from the Perspective of Islam (a Critical Examination of the Martyr Sadr theory), Islamic Economics 8(32), 5-36. (In Persian).
  21. سبحانی، حسن؛ و امیرعلی، محمد (۱۳۹۳).پژوهشی در استخراج معیارهای حق و عدل در بانکداری بدون‌ربا، اقتصاد اسلامی، 14(55)، ۱۲۰-۸۹.
  22. Sobhani, H., & Amirali, M., (2015). An Inquiry into the Extraction of Righteousness and Fairness Standards in the Interest-Free Banking. Islamic Economics, 14(55), 89-119. (In Persian).
  23. صدر، سید محمدباقر (۱۳۸۷). اقتصادنا. ایران، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  24. Sadr, M., (2008). EQtesadona. Iran, Qom: Office of Islamic Propaganda. (In Persian)
  25. صدر، سید محمدباقر (۱۳59). بانک اسلامی (حسین اکبری خنجی، مترجم). ایران، تهران: الفتح.
  26. Sadr, S., (2015). Islamic Bank (Khanji, Translator). Iran, Tehran: Al-Fath. (In Persian)
  27. عبادی، جعفر (۱۳۷۰). مباحثی در اقتصاد خرد. ایران، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی در علوم اسلامی و انسانی (سمت).
  28. Ebadi, J., (1991). Discussions in Microeconomics. Iran, Tehran: Organization of Study and Compilation of Academic Books in Islamic and Human Sciences (Samt). (In Persian).
  29. عباسی، حامد؛ موسویان، سید عباس؛ و طالبی، محمد (1399). الزامات تخصیص عادلانه منابع در نظام بانکی در چارچوب اقتصاد مقاومتی. اقتصاد اسلامی، 20(77)، ۶۱-۹۰.
  30. Abbasi, H., Mousaviyan, S., &Talebi, M., (2020). Requirements for Fair and Equitable Allocation of Resources. Islamic Economics, 20(77), 61-90. (In Persian)
  31. عیوضلو، حسین (۱۳۸۶). شاخص‌های عدالت اقتصادی. ایران، تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام.
  32. Eyvazlou, H., (2008). Indicators of Economic Justice. Iran, Tehran: The Expediency Discerment Council. (In Persian).
  33. عیوضلو، حسین؛ و کریمی‌ریزی، مجید (۱۳۹۴). شناسایی و اندازه‌گیری شاخص عدالت و کارایی در نظام بانکی؛ موردمطالعه: بانک توسعه صادرات ایران، استان اصفهان، مطالعات اقتصاد اسلامی، 8(15)، ۱۴۶-۱۲۱.
  34. Eyvazlou, H., Karimirizi, M., (2018). Principles and Strategies of Islamic Banking in the Framework of Islamic Economic System, Islamic Economy, 18(71), 5-35. (In Persian).
  35. قلی‌پور، محمد؛ و محمدزاده، لقمان (1391). منطق فازی برای دانشجویان مدیریت. ایران، تهران: آتی نگر.
  36. Qolipour, M., & Mohammadzadeh, L., (2012). Fuzzy Logic for Management Students. Iran, Tehran: Ati Nagar. (In Persian).
  37. قلیچ، وهاب (۱۳۹۷). شناسایی چارچوب عملیاتی بانک عدالت‌محور با استفاده از رویکرد اسلامی، اقتصاد و بانکداری اسلامی، 6(23)، ۴۵-۶۴.
  38. Ghelich ,V., (2018). Identification of an Operational Framework for a Justice-Centered Bank by the Islamic Approach, Islamic Economics & Banking, 7(23), 45-64. (In Persian).
  39. کاپلتسون، فردریک (۱۳۶۲). تاریخ فلسفه (سید جلال‌الدین مجتبوی، مترجم). ایران، تهران: علمی و فرهنگی.
  40. Capleston, F., (1983). History of Philosophy (Seyed Jalaluddin Mojtaboi, Translator). Iran, Tehran: Scientific and Cultural Publications. (In Persian).
  41. کریپندورف، کلوس (۱۳۸۸). تحلیل محتوا؛ مبانی روش‌شناسی (هوشنگ نایبی، مترجم). ایران، تهران: نی.
  42. Krippendorff, K., (2008). Content Analysis; Fundamentals of Methodology (Hoshang Nayebi, Translator). Iran, Tehran: Ney. (In Persian).
  43. کهندل، محمد (۱۳۸۴). عدالت در بانکداری اسلامی، مجموعه مقالات همایش اسلام و توسعه اقتصادی، ایران، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
  44. Kohandel, M., (2004). Justice in Islamic Banking, Proceedings of Islam and Economic Development Conference, Tehran, Tarbiat Modares University. (In Persian).
  45. گری، جان (۱۳۷۹). فلسفه سیاسی فون هایک (خشایار ذیهمیمی، مترجم). ایران، تهران: طرح نو.
  46. Gray, J., (2000). Von Hayek's Political Philosophy (Khasyar Zihimimi, Translator). Iran, Tehran: Tarheno. (In Persian).
  47. مصطفوی، حسن (۱۳۶۰). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. ایران، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  48. Mostafavi, H., (1981). Research in the Words of the Holy Qur'an. Iran, Tehran, Book Translation and Publishing Company. (In Persian).
  49. مطهری، مرتضی (۱۳۵۲). عدل الهی. ایران، تهران: صدرا.
  50. Motahari, M., (1973). Adl Elahi. Iran, Tehran: Sadra. (In Persian).
  51. مطهری، مرتضی (۱۳۷۹). اسلام و مقتضیات زمان. ایران، تهران: صدرا.
  52. Motahari, M., (2000). Islam and the Needs of the Times. Iran, Tehran: Sadra. (In Persian).
  53. معلی، حمزه (۱۳۹۷). شناسایی استحقاق در بانکداری اسلامی، معرفت، 22(253)، ۷۴-۶۱.
  54. Moali, H., (2017). Recognition of Entitlement in Islamic Banking, Marifat, 22(253), 61-74. (In Persian).
  55. موسویان، سید عباس (۱۳۹۰). جایگاه عدالت اقتصادی در بانکداری اسلامی. ایران، تهران: دومین نشست اندیشه‌های راهبردی.
  56. Musavian, S., (2011). The Position of Economic Justice in Islamic Banking. Iran, Tehran, The Second Meeting of Strategic Ideas. (In Persian).
  57. موسویان، سید عباس (۱۳۹۲). شاخص‌های ارزیابی بانکداری اسلامی (مطالعه موردی سیاست‌های کلی ابلاغی مقام معظم رهبری در تدوین برنامه پنجم توسعه و تحقق آن). ایران، قم: زمزم هدایت.
  58. Musavian, S., (2012). Evaluation Indicators of Islamic Banking (A Case Study of the General Policies Announced by the Supreme Leader in the Preparation of the Fifth Development Plan and its Realization). Iran, Qom: Zamzam Hedayat. (In Persian).
  59. مهربان‌پور، محمدرضا؛ موسویان، سیدعباس؛ و حشمتی، محمدرسول (1398). میزان کامیابی شبکه بانکی کشور در تحقق اهداف نظام اقتصادی اسلام، اقتصاد اسلامی، 19(76)، 119-150.
  60. Mehrabanpour M., Musavian, S., & Heshmati, M., (2019). Analyses The Successfulness of Country Banking Sector in Fulfillment the Goals of Islamic Economic System, Islamic Economy, 19(76), 119-150. (In Persian).
  61. میرمعزی، سید حسین (۱۳۹۳). عدالت اقتصادی از دیدگاه اسلام. ایران، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  62. Mir Moazi, S., (2013). Economic Justice from the Perspective of Islam, Tehran: Research Institute of Islamic Culture and Thought. (In Persian).
  63. نبوی، سید مرتضی (۱۳۸۵). عدالت به‌مثابه راهبرد، راهبرد توسعه، 14(55)، ۵-۱۰.
  64. Nabavi, S., (2008). Justice as a Strategy, Journal of Development Strategy, 14(55), 5-10. (In Persian).
  65. نظری، حسن‌آقا (۱۳۸۳). عدالت اقتصادی از نظر افلاطون و ارسـطو و اسـلام، اقتصـاد اسلامی، 4(14)، 65-81.
  66. Nazari, H, A., (2004). Economic Justice from Plato, Aristotle and Islam's Viewpoint, Islamic Economy, 4(14), (In Persian).
  67. هاشمی، سید محمدتقی (۱۳۹۲). ارزیابی تحقق عدالت اقتصادی در الگوی بانکداری اسلامی با تأکید بر الگوی تفکیک و الگوی بانکداری تجاری (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران.
  68. Boudawara, Y., Toumi, K., Wannes, A., & Hussainey, K. (2023). Shari'ah Governance Quality and Environmental, Social and Governance Performance in Islamic Banks. A Cross-Country Evidence. Journal of Applied Accounting Research.
  69. Carroll, A. B. (1994). Social Issues in Management Research: Experts' Views, Analysis, and Commentary. Business & Society, 33(1), 5-29.
  70. Clarkson, M. E. (1995). A Stakeholder Framework for Analyzing and Evaluating Corporate Social Performance. Academy of Management Review, 20(1), 92-117.
  71. Creswell, J. W., & Creswell, J. D. (2017). Research Design: Qualitative, Quantitative, and Mixed Methods Approaches. Sage Publications.
  72. Dias, R. W. M., (1982). Jurisprudense, 5th ed, UK, Butterworth & Co, Publishers, Ltd.
  73. Elo, S., & Kyngäs, H. (2008). The Qualitative Content Analysis Process. Journal of Advanced Nursing, 62(1), 107-115.‏
  74. Farook, S., & Lanis, R. (2007). Banking on Islam? Determinants of Corporate Social Responsibility Disclosure. Islamic Economics and Finance, 217.
  75. Glaser, B., & Strauss, A. (1967). The Discovery of Grounded Theory: Strategies for Qualitative Research. Mill Valley, CA: Sociology Press.
  76. Hashemi, S., (2012). Assessing the Realization of Economic Justice in the Islamic Banking Model with an Emphasis on the Segregation Model and the Commercial Banking Model, Iran, Qom: Al-Mustafa Al-Alamiya Society. (In Persian).
  77. Hsieh, H. F., & Shannon, S. E. (2005). Three Approaches to Qualitative Content Analysis. Qualitative Health Research, 15(9), 1277-1288.
  78. Kamla, R., & G. Rammal, H. (2013). Social Reporting by Islamic Banks: Does Social Justice Matter?. Accounting, Auditing & Accountability Journal, 26(6), 911-945.‏
  79. Otubu, A. S., & Adetunji, A. M. (2020). An Appraisal of The Performance of Islamic Banks with in The Framework of ADL and RIBA Prohibition in Nigeria.Al-Hikmah Journal of Education,1(7),1-5.
  80. Rawls, J., (1964). Justise as Fairness, The Philosophical Review.
  81. Saoqi, A. A. Y. (2017). Analyzing the Performance of Islamic Banking in Indonesia and Malaysia: Maqasid index Approach. Jurnal Ekonomi Islam, 8(1), 29-50.
  82. Saunders, M., Lewis, P., & Thornhill, A. (2009). Research Methods for Business Students. Pearson Education.
  83. Saaty, T. L. (1988). What is the Analytic Hierarchy Process?. Springer Berlin Heidelberg.‏
نشریه علمی «تحقیقات مالی اسلامی»
دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 24
بهمن 1401
صفحه 269-308
  • تاریخ دریافت: 09 مرداد 1402
  • تاریخ بازنگری: 20 مرداد 1402
  • تاریخ پذیرش: 30 فروردین 1402