نشریه علمی «تحقیقات مالی اسلامی»

پویایی‌های نظری تحلیل بهره و ربا در اندیشه اقتصادی متفکران مدرسی (قرن 12 تا 17)؛ رهیافت‌هایی برای اقتصاد اسلامی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی (بانکداری اسلامی)

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری معارف اسلامی و اقتصاد، دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، ایران

2 دانشیار دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، ایران

چکیده

مطالعه زمینه‌های شکل‌گیری نهادهای اقتصادی و همچنین پویایی‌های نظری تحلیل آن در مواجهه یک اندیشه دینی می‌تواند دلالت‌های قابل‌توجهی برای اقتصاد و مالیه اسلامی داشته باشد. بدین‌منظور مقاله حاضر به بررسی پویایی‌های نظری تحلیل بهره و ربا در اندیشه متفکران مدرسی می‌پردازد و دلالت‌های آن را برای اقتصاد اسلامی را موردبررسی قرار می‌دهد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که متفکران مدرسی نخستین از دو رویکرد «سابژکتیو» و «آبژکتیو» و نیز از دو شیوه «مکانیکی» و «غایت‌نگر» برای تحلیل ربا استفاده کرده‌اند. بااین‌وجود عواملی همچون گذار از صورت‌گرایی، افراط در نگرش غایت‌نگر، تحول جهان‌بینی و مواجهه عصری با احکام شریعت سبب گردید تا تحلیل ربا در اندیشه مدرسی چرخش قابل‌توجهی به سمت تحلیل‌های غایت‌نگر و سابژکتیو بنماید و بر این اساس انقلاب نظری تحلیل ربا در اندیشه مدرسی رغم بخورد. این انقلاب زمینه‌ساز گردش تحلیل‌های دینی از پدیده‌های اقتصادی به سمت تحلیل‌های مدرن شد. متفکرین مدرسی فهم قابل‌توجهی از تمایز بهره و ربا داشتند و بر این اساس بهره را عایدی تحمیل‌شده توسط عوامل برون‌زا تلقی می‌کردند و بر این اساس سه مؤلفه «ضرر»، «توقف سود» و «مخاطره» را به‌عنوان زمینه‌های اصلی أخذ بهره معرفی کردند. درنهایت نیز توجه به تحلیل و موضوع‌شناسی ربا به‌مثابه یک مأموریت برای متفکر دینی، توجه به رویکردهای تحلیلی سابژکتیو برای فهم انسانی از پدیده‌ها و نیز کاربست رویکرد غایت‌نگر در کنار رویکرد مکانیکی و ایجاد زمینه ورود هنجارهای دینی به تحلیل برای اقتصاد و مالیه اسلامی ازجمله مهم‌ترین دلالت‌های این مطالعه برای اقتصاد و مالیه اسلامی به‌حساب می‌آید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Theoretical Dynamics of Usury and Interest Analysis in the Economic Thought of Scholastic Thinkers (12th to 17th Centuries); Implications for Islamic Economics

نویسندگان [English]

  • Mohammad Hosein Bahmanpour Khalesi 1
  • Mohammad Javad Sharifzadeh 2

1 PhD student of Islamic Studies and Economics, Faculty of Islamic Studies and Economics, Imam Sadiq University, Tehran, Iran

2 Associate Professor, Faculty of Islamic Studies and Economics, Imam Sadiq University, Tehran, Iran

چکیده [English]

Studying the background of the formation of economic institutions as well as the theoretical dynamics of its analysis in the face of a religious thought can have significant implications for Islamic economics and finance. For this purpose, this study examines the theoretical dynamics of interest and usury analysis in the economic thought of scholastic thinkers and examines its implications for Islamic economics. The results show that the early scholastic thinkers used two approaches, subjective and objective, as well as two mechanical and teleological methods to analyze usury. Nevertheless, factors such as the transition from formalism, extremism in the teleological view, the evolution of the worldview, and the modern confrontation with the precepts of the Shari'a caused the analysis of usury in scholastic thought to show a significant shift towards purposeful and subjective analysis. School thinkers had a considerable understanding of the difference between interest and usury, and therefore considered interest as an income imposed by external factors, and accordingly introduced the three components of loss, profit stop and risk as the main areas of interest. Finally, attention to the analysis and thematics of usury as a mission for religious thinkers, attention to subjective analytical approaches to human understanding of phenomena and the application of a goal-oriented approach along with the mechanical approach and paving the way for religious norms to be analyzed for Islamic economics and finance are among the most important implications of this study.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Usury
  • Interest
  • Scholastic Thinkers
  • Islamic Economic
آکوئیناس، توماس (۱۳۹۳). اصول الهیات. در وارن جی سمیوئلز و استیون جی مدما (محمد حسین وقار، مترجم). ایران: نشر مرکز (نشر اثر اصلی 1485م).
‏‫شومپیتر، جوزف‌ آلویس‌ (۱۳۷۵). تاریخ‌ تحلیل‌ اقتصادی. (فریدون‌ فاطمی‌، مترجم). ایران: نشر مرکز (نشر اثر اصلی 1454م).
‏‫گیلسپی، مایکل آلن (۱۳۹۸). ریشه‌های الهیاتی مدرنیته. (زانیار ابراهیمی، مترجم). ایران: پگاه روزگار نو (نشر اثر اصلی 2008م).
‏‫وبر، ماکس (۱۳۹۲). اخلاق‌ پروتستانی‌ و روح‌ سرمایه‌داری‌. (پریسا منوچهری‌کاشانی‌ و عبدالکریم‌ رشیدیان‌، مترجمان). ایران: علمی‌ و فرهنگی‌ (نشر اثر اصلی 1905م).
Aquinas, T. (2013). Principles of Theology. In Warren J. Samuels and Steven J. Medma (Muhammad Hussain Waqar, Trans.). Iran: Publishing Center (Published the Original work in 1485 (In Persian).
Aquinas, S. T. (2014). Nature and Grace: Selections from the Summa Theologica of Thomas Aquinas. Catholic Way Publishing.
Bernardine. D. (1745). Opera Omnia (Vol. 2).
Bonaventure, S. T. (1902). De Decern Praeceptis Collation. In Opera Omnia (Vol. 5).
Bourbon, S. (1926). La tabula Exemplorum. (Welter, ed.).
Burke, J. A. (2014). The Scholastic Analysis of ZIRP: Justice, Usury, and the Zero Interest Rate Policy. Journal of Markets & Morality, 17(1).
Danby, H. (2012). The Mishnah: Translated from the Hebrew with introduction and Brief Explanatory Notes. Hendrickson Publishers.
De Azpilcueta, M. (2014). On Exchange: an Adjudicative Commentary. CLP Academic, Christian's Library Press.
De Courcon, R. (1902). Le traité “De usura” de Robert de Courçon. (G. Lefèvre, Corrector). Au Siège de l’Université.
De Roover, R. (1967). San Bernardino of Siena and Sant’Antonino of Florence: the Two Great Economic Thinkers of the Middle Ages. Baker Library, Harvard Graduate School of Business Administration.
Dempsey, B, W. (1943). Interest and Usury. American Council on Public Affairs.
Gillespie, M, A. (2018). Theological Roots of Modernity. (Zaniar Ebrahimi, Translator). Iran: Pegah Rozgar No (Original Work Published in 2008) (In Persian).
Gordon, B. (1975). Economic Analysis Before Adam Smith: Hesiod to Lessius. Springer.
Henry, H. (1484). Tractatus de Contractibus. In Gerson (ed.), (Gerson, ed.), Opera Omnia. 185-224.
Hostiensis (Henry Bartholomew of Susa). 1579. Summa aurea. Venice. Gilles Lessin
Houdt, T. V. (1998). ‘Lack of Money’: a Reappraisal of Lessius' Contribution to the Scholastic Analysis of Money-Lending and Interest-Taking. Journal of the History of Economic Thought, 5(1), 1-35.
Januard, P. (2021). Analysis Risk and Commercial Risk: the First Treatment of Usury in Thomas Aquinas’s Commentary on the Sentences. The European Journal of the History of Economic Thought, 28(4), 599-634.
Jewel, J. (1845). The Works of John Jewel, Bishop of Salisbury... (Vol. 2). Printed at the University Press. Jones, N. L. (1989). God and the Moneylenders: Usury and Law in Early Mode
Kirshner, J., & Smith, K. J. (1984). Peter John Olivi's Treatises on Contracts of Sale, Usury and Restitution: Minorite Economics or Minor Works?. Quaderni Fiorentini Per la Storia del Pensiero Giuridico Moderno, 13(1), 233-286.
Koyama, M. (2010). Evading the ‘Taint of Usury’: The Usury Prohibition as a Barrier to Entry. Explorations in Economic History, 47(4), 420-442.
Langholm, O. I. (1984). The Aristotelian Analysis of Usury. Oxford University Press, USA.
Lessius, L. (1999). De Justitia et Jure Caeterisque Virtutibus Cardinalibus Libri IV. Ex Officina Joannis Masii.
Luther, M. (2015). On Commerce and Usury (1524). Anthem Press.
McCall, B. M. (2008). Unprofitable Lending: Modern Credit Regulation and the Lost Theory of Usury. Cardozo L. Rev., 30, 549.
Molina, L. D. (2014). A Treatise on Money. Trans. by Jeannine Emery. Grand Rapids: Christian's Library Press.
Monsalve, F. (2014). Late Spanish Doctors on Usury, and the Evolving Scholastic Tradition. Journal of the History of Economic Thought, 36(2), 215-235.
Mosse, M. (1924). The Arraignment and Conviction of Usurie. J. Porter.
Noonan, J. T. (1957). The Scholastic Analysis of Usury.
Raymond of Pennaforte (1744). St. Summa Casuum Conscientiae. Verona.
Rothbard, M. N. (1995). An Austrian Perspective on the History of Economic Thought (Vol. 2). Ludwig von Mises Institute.
Schumpeter, J, A. (1375). History of Economic Analysis. (Ferydoun Fatemi, Translator). Iran: Center Publishing House (Published the Original Work in 1454) (In Persian).
Tutino, S. (2017). Uncertainty in Post-Reformation Catholicism: A History of Probabilism. Oxford University Press.
Vincent, J. (2014). Historical, Religious and Scholastic Prohibition of Usury: The Common Origins of Western and Islamic Financial Practices.
Weber, M. (2012). Protestant Ethics and the Spirit of Capitalism. (Parisa Manouchehri Kashani and Abdul Karim Rashidian, Translators). Iran: Scientific and Cultural (Original Work Published in 1905) (In Persian).
William, A. (1986). Summa Aurea. CNRS.
Wykes, M. (2003). Devaluing the Scholastics: Calvin's Ethics of Usury. Calvin Theological Journal, 38(1), 27-51.
نشریه علمی «تحقیقات مالی اسلامی»
دوره 11، شماره 1 - شماره پیاپی 21
آبان 1400
صفحه 363-392
  • تاریخ دریافت: 14 مهر 1400
  • تاریخ بازنگری: 04 بهمن 1400
  • تاریخ پذیرش: 13 بهمن 1400