پاسخگویی در حسابداری از منظر اسلام با محوریت تئوری ساخت یابی

زارع, ایمان; غلامی جمکرانی, رضا; مرادی, محمد; بابایی فرد, اسدالله; جهانگیرنیا, حسین

doi:10.30497/ifr.2021.241861.1667

پاسخگویی در حسابداری از منظر اسلام با محوریت تئوری ساخت یابی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی (حسابداری مالی اسلامی)

نویسندگان

¹ گروه حسابداری، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

² استادیار گروه حسابداری دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، تهران، ایران

³ دانشیار جامعه‌شناسی فرهنگ، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

⁴ گروه حسابداری، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی ، قم، ایران

10.30497/ifr.2021.241861.1667

چکیده

چارچوب نظری حسابداری مبتنی بر پاسخگویی تاکید بر ضرورت پاسخگویی در نظام حسابداری دارد. پژوهش حاضر باتوجه به اهمیت تئوری های جامعه شناسی در دانش حسابداری و با استفاده از مبانی نظری اسلامی درصدد بررسی این مهم است. هدف پژوهش حاضر ارائه تبیین مفهوم و مولفه های پاسخگویی در حسابداری از منظر اسلام با محوریت تئوری ساخت یابی است. مقاله حاضر در دسته پژوهش های کیفی است که در راستای هدف پژوهش با بررسی متون علمی و قرآنی و مصاحبه با 15 نفر از خبرگان علوم قرآنی و اعضای هیئت علمی دانشگاه رشته های حسابداری، جامعه شناسی و علوم اسلامی صورت گرفته است. در این مطالعه از روش تحلیل تم، اطلاعات به دست آمده تحلیل گردید. ابزار تحقیق در بخش کیفی، مصاحبه عمیق و نیمه ساختاریافته و نمونه پژوهش با استفاده از ترکیب روش های غیراحتمالی ، هدفمند قضاوتی و گلوله برفی انتخاب شدند.مطابق یافته های پژوهش، رویکرد پاسخگویی، سطوح پاسخگویی، ابعاد پاسخگویی، ارکان(اجزای) پاسخگو، اصول پاسخگویی، تقویت پاسخگویی به عنوان تم های اصلی تحقیق شناسایی شدند که مولفه ها و مدل پاسخگویی حسابداری از منظر اسلام در چارچوب تئوری ساخت یابی را تبیین می کنند. نتایج پژوهش نشان می دهد که الگوی اسلامی با تمرکز بر عاملیت در تئوری ساخت یابی، ضعف های این تئوری شامل نادیده گرفتن اخلاق و نیت قوی در عاملیت را پوشش می دهد. تقویت عاملیت، تقویت ساختار و نهایتا تقویت نظام های اجتماعی را به دنبال خواهد داشت. این امر منجر به شکوفایی زبان پاسخگویی در نظام حسابداری خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.22518290.1400.10.2.11.8

عنوان مقاله [English]

Accountability in accounting from the perspective of Islam by the focus on Structuration Theory

نویسندگان [English]

Iman Zare ¹
Reza Golami-Jamkarani ¹
Mohammad Moradi ²
Asadollah Babaaeifard ³
Hossein Jahangirnia ⁴

¹ Ph.D. Student of Accounting, Qom Branch, Islamic Azad University, Qom, Iran.

² Assistant Professor, Department of Accounting Faculty of Management at University of Tehran, Tehran, Iran

³ Department of Social Sciences, Faculty of Humanities, University of Kashan, Kashan, Iran.

⁴ Assistant Professor, Department of Accounting, Qom Branch, Islamic Azad University, Qom, Iran

چکیده [English]

Accountability-based accounting theoretical framework emphasizes the need for accountability in the accounting system. The present study, considering the importance of sociological theories in accounting knowledge and using Islamic theoretical foundations, seeks to investigate this important issue. The purpose of this study is to explain the concept and components of accountability in accounting from the perspective of Islam with a focus on Structuration Theory. The present article is in the category of qualitative research that has been done in line with the purpose of the research by reviewing scientific and Quranic texts and interviewing 15 Quranic science experts and faculty members of public and private universities in the fields of accounting, sociology, and Islamic sciences. In this study, the obtained information was analyzed by the theme analysis method. The research tools in the qualitative section were in-depth and semi-structured interviews and the research sample was selected using a combination of non-probabilistic, purposeful judgment, and snowball methods. According to the research findings, accountability approach, accountability levels, accountability dimensions, accountable elements, accountability principles, accountability reinforcement were identified as the main research themes that explain the components and model of accounting accountability from the perspective of Islam in the framework of Structuration Theory. The results show that the Islamic model, focusing on agency in Structuration Theory, covers the weaknesses of this theory, including ignoring ethics and strong intentions in an agency. Strengthening agency will lead to strengthening the structure and finally strengthening social systems. This will lead to the flourishing of accountability language in the accounting system.

کلیدواژه‌ها [English]

Accountability
Accounting Accountability
Conceptual Framework
Islamic Approach
Structuration Theory

مراجع

قرآن کریم.

ایجیری، یوجی (1382). در باب چارچوب مفهومی مبتنی‌بر مسئولیت پاسخ‌گویی (جعفر باباجانی و امیر پوریانسب، مترجمان). فصلنامه مطالعات حسابداری، 1(3)، 172-155.

باباجانی، جعفر (1389). مزایای اجرای حسابرسی عملکرد در کشور و نقش آن در پاسخگویی. فصلنامه دانش حسابرسی. 1(1)، 46-16.

باباجانی، جعفر؛ و دهقان، حسین (1384). نقش حسابداری و گزارشگری مالی دولتی در ایفا و ارزیابی مسئولیت پاسخ‌گویی از منظر پاسخ‌گویان و پاسخ‌خواهان. فصلنامه مطالعات تجربی حسابداری مالی، 3(12 و 13)، 26-1.

پارکر، جان (1386). ساخت‌یابی (حسین قاضیان، مترجم). تهران: نی (2000).

ثقفی، علی؛ و صیدی، حجت‌الله (1382). تئوری‌های هنجاری؛ پلی بین واقعیت و غایت حسابداری. فصلنامه مطالعات تجربی حسابداری مالی، 1(2)، 61-82.

جواهری، محمدرضا (1397). جهان‌شمولی اسلام و جهانی‌شدن اسلامی‌ رویاروی جهانی‌سازی غربی https://www.taghrib.org/fa/article

حاجی‌زاده، مهین؛ و آورجه، محی‌الدین (1393). مسئولیت‌پذیری اجتماعی در قرآن کریم با تأکید بر دیدگاه علامه طباطبایی در المیزان. دوفصلنامه قرآن در آینه پژوهش، 1(1)، 156-123.

خیرالهی، فرشید؛ و ندری، محمد (1394). تکنیک‌های تصمیم‌گیری در حسابداری مدیریت از دیدگاه اسلامی، دوتحقیقات مالی اسلامی، 4(8)، 69-96.DOI: 10.30497/ifr.2015.1727

داداشی کلایی، فاطمه؛ صفار حیدری، حجت؛ و شریف‌زاده، حکیمه‌السادات (1397). اصول و روش‌های تربیتی مسئولیت‌پذیری در آموزه‌های اسلامی. فصلنامه پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، 26(41)، 153-177.

دیانتی دیلمی، زهرا؛ منطقی، خسرو؛ و مشهدی، سیده‌پریسا (۱۳۹۵). بررسی ضرورت حسابداری اسلامی: از دید خبرگان دانشگاهی. دوفصلنامه حسابداری ارزشی و رفتاری، ۱(۱)، ۲۴-۱.

رزاقی، امیر (1396). تأثیر نظام حقوقی اسلام بر چارچوب گزارشگری مالی و مفهوم پاسخ‌گویی، اولین کنفرانس ملی مطالعات نوین مدیریت در ایران.

رستمیان، محمدعلی (1393). مسئولیت‌پذیری و وظیفه‌شناسی از دیدگاه قرآن و روایات اهل‌بیت(ع)، فصلنامه پژوهشنامه حکمت اهل‌بیت(ع)، 1(2)، 50-31.

رضی، سیدشریف (1379). نهج‌البلاغه (حسین انصاریان، مترجم). تهران: پیام آزادی.

زارع، ایمان؛ و غلامی جمکرانی، رضا (1398). تئوری ساخت‌یابی آنتونی گیدنز و نقش آن در تعیین مدل پاسخ‌گویی سازمانی در نظام حسابداری. فصلنامه دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، 8(30)، 41-58.

سبحانی‌نژاد، مهدی؛ و نجفی، حسن (1393). تحلیل ابعاد شناسانه مسئولیت‌پذیری در سبک زندگی اسلامی. فصلنامه سراج منیر، 4(16)، 170-151.

ستوده، رضا؛ فغانی، مهدی؛ و پیفه، احمد (1399). بررسی توانایی فرایندهای داخلی دیوان محاسبات کشور جهت مسئولیت پاسخ‌گویی به استفاده‌کنندگان. دوفصلنامه حسابداری دولتی، 7(25)، 193-208.

سجادی، سیدحسین؛ شیری، یحیی؛ و محمدی، ناهید (1396). حسابداری بین‌المللی. تهران: ترمه.

شیروانی، علی (1378). ساختار کلی اخلاق اسلامی. فصلنامه قبات، 4(13)، 52-38.

صراف، فاطمه؛ و محمدی، مهسا (1396). بررسی حاکمیت شرکتی و پاسخ‌گویی با تأکید بر آیات قرآن. فصلنامه مطالعات حسابداری و حسابرسی، 6(21)، 66-85.

طباطبایی، محمدحسین (1393). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: اسماعیلیان.

غلامی جمکرانی، رضا؛ نیکومرام، هاشم؛ و رهنمای رودپشتی، فریدون (1392). ضرورت چارچوب نظری گزارشگری مالی با رویکرد اسلامی از منظر خبرگان حرفه‌ای و دانشگاهی. دوفصلنامه تحقیقات مالی اسلامی، 3(5)، 35-72.

DOI: 10.30497/ifr.2013.1648

گیدنز، آنتونی (1384). مسائل محوری در تئوری اجتماعی: کنش، ساختار و تناقض در تحلیل اجتماعی. (محمد رضایی، مترجم). تهران: سعاد. (1979).

مکارم‌شیرازی، ناصر (1392). تفسیر موضوعی قرآن کریم، قم: پیام نور.

The Holy Quran.

Ahrens, T., & Chapman, C. S. (2006). Theorizing Practice in Management Accounting Research. Handbooks of Management Accounting Research, 1, 99-112.

Babajani, J. (1389). Benefits of Performing Performance Auditing in the Country and its Role in Accountability. Quarterly Journal of Auditing Knowledge. 1 (1), 46-16 (In Persian).

Babajani, J; & Dehghan, H. (1384). The Role of Government Financial Accounting and Reporting in Performing and Evaluating Accountability from the Perspective of Respondents and Respondents. Quarterly Journal of Experimental Studies in Financial Accounting, 3 (12 and 13), 26-1 (In Persian).

Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using Thematic Analysis in Psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77-101.

Coker, O. (2012). Accountability in Non-Governmental Organizations: Theory and Practice, Phd dissertation, King's College London, 154-177.

Conrad, L. (2014). Reflections on the Application of and Potential for Structuration Theory in Accounting Research. Critical Perspectives on Accounting, 25(2), 128-134.

Dadashi Kalaei, F; Saffar Heydari, H; & Sharifzadeh, H. (1397). Principles and Methods of Teaching Responsibility in Islamic Teachings. Quarterly Journal of Research in Islamic Education, 26 (41), 153-177 (In Persian).

Dianti Deilami, Z; Manteghi, K; & Mashhadi, S, P. (2016). Examining the Necessity of Islamic Accounting: from the Perspective of Academic Experts. Bi-Quarterly Journal of Value and Behavioral Accounting, 1 (1), 24-1 (In Persian).

Englund, H., & Gerdin, J. (2011). Agency and Structure in Management Accounting Research: Reflections and Extensions of Kilfoyle and Richardson. Critical Perspectives on Accounting, 22(6), 581-592.

Englund, H., & Gerdin, J. (2014). Structuration Theory in Accounting Research: Applications and Applicability. Critical Perspectives on Accounting, 25(2), 162-180.

Englund, H., Gerdin, J., & Burns, J. (2017). A Structuration Theory Perspective on the Interplay between Strategy and Accounting: Unpacking Social Continuity and Transformation.

Exchange, F; & Mohammadi, M. (1396). Examining Corporate Governance and Accountability with Emphasis on Quranic verses. Journal of Accounting and Auditing Studies, 6 (21), 66-85 (In Persian).

Farmer, F; & Gholami Jamkarani, R. (1398). Anthony Giddens's Construction Theory and its Role in Determining the Organizational Accountability Model in the Accounting System. Journal of Management Accounting and Auditing Knowledge, 8 (30), 41-58 (In Persian).

Gholami Jamkarani, R; Nicomram, H; & Rahnamye Roodpashti, F. (2013). The Need for a Theoretical Framework for Financial Reporting with an Islamic Approach from the Perspective of Professional and Academic Experts. Bi-Quarterly Journal of Islamic Financial Research, 3 (5), 35-72 (In Persian). DOI: 10.30497 / ifr.2013.1648

Giddens, A. (1384). Central Issues in Social Theory: Action, Structure, and Contradiction in Social Analysis. (Mohammad Rezaei, Translator). Tehran: Saad. (1979) (In Persian).

Giddens, A. (1984). The Constitution of Society. Berkeley. University of California Press.

Hajizadeh, M; & Avarjeh, M. (1393). Social Responsibility in the Holy Quran with Emphasis on the View of Allameh Tabatabai in Al-Mizan. Bi-Quarterly Quran in the Mirror of Research, 1 (1), 156-123 (In Persian).

Ijiri, Y. (1382). On the Conceptual Framework Based on Accountability (Jafar Babajani and Amir Pouriansab, Translators). Journal of Accounting Studies, 1 (3), 172-155 (In Persian).

Ijiri, Y. (1983). On The Accountability-Based. Conceptual Framework. Journal of Accounting and Public Policy, Elsevier Publishing Co. Inc

Javaheri, M, R. (1397). The Globalization of Islam and the Globalization of Islam ‌ The Face of Western Globalization (In Persian). https://www.taghrib.org/en/article

Kabanda, S., & Brown, I. (2017). A Structuration Analysis of Small and Medium Enterprise (SME) Adoption of E-Commerce: The Case of Tanzania. Telematics and Informatics, 34(4), 118-132.

Kamaruddin, M. I. H., & Auzair, S. M. (2020). Measuring ‘Islamic Accountability’in Islamic Social Enterprise (ISE). International Journal of Islamic and Middle Eastern Finance and Management.

Kamaruddin, M. I. H. H., Auzair, S. M., Rahmat, M. M., & Muhamed, N. A. (2021). The Mediating Role of Financial Governance on the Relationship between Financial Management, Islamic work Ethic and Accountability in Islamic Social Enterprise (ISE). Social Enterprise Journal.

Kheyolahi, F; & Nadri, M. (1394). Decision Making Techniques in Management Accounting from an Islamic Perspective, Bi-Quarterly Islamic Financial Research, 4 (8), 69-96 (In Persian). DOI: 10.30497 / ifr.2015.1727

Macintosh, N. B., & Scapens, R. W. (1991). Management Accounting and Control Systems: a Structuration Theory Analysis. Journal of Management Accounting Research, 3(3), 131-158.

Makarmashirazi, N. (2013). Thematic Interpretation of the Holy Quran, Qom: Message of Light (In Persian).

Mattessich, R. (1995). Critique Of Accounting. USA. Quorum Books.

Parker, J. (1386). Construction (Hossein Ghazian, Translator). Tehran: Ney (2000) (In Persian).

Razi, S, S. (1379). Nahj al-Balaghah (Hossein Ansarian, Translator). Tehran: Message of Freedom (In Persian).

Razzaqi, A. (1396). The Impact of Islamic Legal System on Financial Reporting Framework and the Concept of Accountability, the First National Conference on New Management Studies in Iran (In Persian).

Roberts, J., & Scapens, R. (1985). Accounting Systems and Systems of Accountability- Understanding Accounting Practices in their Organisational Contexts. Accounting, Organizations and Society, 10(4), 443-456.

Roberts, J. (2014). Testing the Limits of Structuration Theory in Accounting Research. Critical Perspectives on Accounting, 25(2), 135-141.

Rostamian, M, A. (1393). Responsibility and Conscientiousness from the Perspective of the Qur'an and the Narrations of the Ahl al-Bayt, Quarterly Journal of the Wisdom of the Ahl al-Bayt, 1 (2), 50-31 (In Persian).

Sajjadi, S, H; Shiri, Y; & Mohammadi, N. (1396). International Accounting. Tehran: Termeh (In Persian).

Saghafi, A; & Seidi, H. (1382). Normative Theories; A Bridge between Reality and the End of Accounting. Journal of Experimental Studies in Financial Accounting, 1 (2), 61-82.

Sobhani Nejad, M; & Najafi, H. (1393). Dimensional Analysis of Responsibility in Islamic Lifestyle. Siraj Munir Quarterly, 4 (16), 170-151 (In Persian).

Sotoudeh, R; Faghani, M; & Pife, A. (1399). Assessing the Ability of Internal Processes of the Court of Audit to be Accountable to users. Journal of Public Accounting, 7 (25), 193-208 (In Persian).

Shirvani, A. (1378). The General Structure of Islamic Ethics. Ghobat Quarterly, 4 (13), 52-38 (In Persian).

Tabatabai, M, H. (1393). Balance in the Interpretation of the Qur'an. Qom: Ismailis (In Persian).

Zaid, O. A. (2000). The Appointment Qualifications of Muslim Accountants in the Middle Ages. Accounting Education, 9(4), 329-342.