نشریه علمی «تحقیقات مالی اسلامی»

طراحی صکوک ترکیبی باهدف تأمین مالی و انتقال ریسک، براساس موازین فقه امامیه

نوع مقاله : علمی - پژوهشی (ابزارهای مدیریت ریسک اسلامی)

نویسندگان

1 استادیار گروه مالی دانشکده معارف اسلامی و مدیریت، دانشگاه امام صادق علیه السلام، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری مدیریت مالی، دانشگاه امام صادق علیه السلام، تهران، ایران

چکیده

ازجمله کارکردهای بازار سرمایه، فراهم کردن امکان تأمین مالی و پوشش ریسک برای فعالان و بازیگران بازار است. در سال‌های اخیر با توسعه بازار سرمایه، ابزارهای تأمین مالی مختلفی بر پایه عقود اسلامی طراحی و منتشرشده است، اما از ظرفیت عقود اسلامی برای طراحی ابزارهای مدیریت ریسک استفاده چندانی نشده و رویه موجود صرفاً تطبیق ابزارهای متعارف پوشش ریسک مانند قراردادهای آتی و اختیار معامله با ضوابط شریعت بوده است.
در مقاله حاضر با روش توصیفی تحلیلی، ضمن بررسی و مطالعه ظرفیت عقود اسلامی جهت پوشش و انتقال ریسک، به تطبیق عقد ضمان با ساختار دو نوع صکوک متعارف (اجاره و مرابحه) در بازار سرمایه ایران پرداخته‌شده و الگویی نوآورانه از صکوک نیز ارائه‌شده است که به‌صورت توأمان جهت تأمین مالی و پوشش ریسک توسط دو بانی مجزا قابل‌انتشار است. صکوک جدید ارائه‌شده، به‌عنوان مکمل یا جایگزین ضمانت بانکی، علاوه‌بر افزایش ظرفیت پذیرش ریسک در بازار سرمایه ایران، سبب کاهش هزینه‌های انتشار اوراق بهادار خواهد شد؛ زیرا با یک‌بار انتشار اوراق، دو هدف پیش‌گفته محقق خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Designing Hybrid Sukuk for Financing and Transfering Risk, Based on Imamiah Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Mohammad Tohidi 1
  • Meisam Karimi 2

1 Assistant Professor, Department of Finance, Faculty of Islamic Studies and Management, Imam Sadiq University, Tehran, Iran

2 Ph.D. Student in Financial Management, Imam Sadiq University, Tehran, Iran

چکیده [English]

Providing the possibility of financing and risk coverage are two important functions of capital markets. In recent years, with the development of the capital markets, various financing instruments based on Islamic contracts have been designed and issued by investors and firms, but the capacity of Islamic contracts to design instruments for transferring and hedging against risks has been ignored. On the other hand, high floating costs and prolonged process of issuing securities in the capital market have reduced the attractiveness of this market for applicants.
   In this descriptive-analytic study, we first studied the structure of the conventional sukuk (Ijarah and Murabahah Sukuk) and the capacity of the Islamic contracts for transferring and hedging against risks (Dhaman, Kafalah and Insurance), then Dhaman contract is adapted with the conventional sukuk structure in the Iran capital market, and finally an innovative pattern of sukuk has been presented that can be issued simultaneously for the purpose of financing and transferring risk by two separate originators. The new sukuk offered as complementary or alternative to the bank guarantee, in addition to increasing the risk-taking capacity in the Iran capital market, will reduce the cost of issuing sukuk, because once sukuk is issued, the two above-mentioned objectives will be realized.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ijarah Sukuk
  • Murabahah Sukuk
  • Financing
  • Risk Transferring
  • Dhaman
  • Imamiah Jurisprudence. JEL Classification: G23
  • G32
  • Z12
احمدارشید، محمودعبدالکریم (1421 ق). الشامل فی معاملات و عملیات المصارف الاسلامیه. اردن: دارالنفائس.
اخلاقی، بهروز (1368). بحثی پیرامون ضمانت‌نامه‌های بانکی، مجله کانون وکلا، 148-149، 149-188.
اسکندری، مصطفی (1422ق). فقه‌الحیاه‌المعاصر (3) عن محاضرات: الاستاذ الشیخ محمد سند_فقه البنوک و الحقوق‌الجدیده (چاپ اول). قم: دارالغدیر.
بحرانی، یوسف بن احمد بن ابراهیم (بی‌تا). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة (چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
بنی‌طبا، سیدمهدی؛ فاطمی، سیدعلی؛ و پاک‌پرور، محمدمهدی (1394). اصلاح ساختاری نهاد ضمانت؛ کلید دسترسی بنگاه‌های کوچک و متوسط به اعتبار. تهران: بیست و پنجمین همایش سالانه سیاست‌های پولی و ارزی.
توحیدی، محمد (1396). صندوق ضمانت؛ راهکاری نوین در توسعه بازار اوراق بهادار اسلامی. دوفصلنامه تحقیقات مالی اسلامی، 7(13)، 91-126.
Doi: 10.30497/ifr.2017.2128
توحیدی، محمد (1393). بررسی فقهی انتشار اوراق اجاره و مرابحه چندطبقه اعتباری. دوفصلنامه تحقیقات مالی اسلامی، 7(13)، 135-168.
Doi: 10.30497/ifr.2014.1678
حبیب‌اللهی، محمدهادی؛ و ذاکرنیا، احسان (1397). بررسی امکان استفاده از سوآپ نکول اعتباری در پوشش ریسک اعتباری صکوک. دوفصلنامه جستارهای اقتصادی ایران، 15(29)، 95-120.
حلی، حسن بن یوسف (1378). تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، قم: مؤسسه امام صادق(ع).
دبیان، محمد (1423ق). بطاقات الائتمان و التکییف الفقهی. بی‌جا؛ بی‌نا.
روحانی، سیدمحمدصادق (بی‌تا). المسائل المنتخبه، بی‌جا.
زعتری، علاءالدین (1422 ق). الخدمات المصرفیه و موقف و الشریعه الاسلامیه منها. بیروت: دارالکلم الطیب.
شهید ثانی (بی‌تا). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. قم: مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی.
شورای عالی بورس و اوراق بهادار (1390 - الف). دستورالعمل انتشار اوراق اجاره. تهران: سازمان بورس و اوراق بهادار.
شورای عالی بورس و اوراق بهادار (1390 - ب). دستورالعمل انتشار اوراق مرابحه. تهران: سازمان بورس و اوراق بهادار.
شورای عالی بورس و اوراق بهادار (1392). دستورالعمل انتشار اوراق سفارش ساخت. تهران: سازمان بورس و اوراق بهادار.
شورای عالی بورس و اوراق بهادار (1396 - الف). دستورالعمل انتشار اوراق خرید دین. تهران: سازمان بورس و اوراق بهادار.
شورای عالی بورس و اوراق بهادار (1396 - ب). دستورالعمل انتشار اوراق منفعت. تهران: سازمان بورس و اوراق بهادار.
ضیائی، محمدعادل؛ و معینی‌فر، محدثه (1393). تحلیل ماهیت فقهی و حقوقی ضمانت‌نامه‌های بانکی. فصلنامه اقتصاد اسلامی، 13(51)، 144-121.
طریحی، فخرالدین (1375). مجمع البحرین، تهران: مرتضوی.
کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار (1397). مصوبات کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار. تهران: مرکز پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار.
محقق حلی، جعفر بن حسن (1408ق)، شرایع الاسلام. قم: اسماعیلیان.
مهدوی، اصغرآقا؛ اصغری، مجید؛ خوانساری، رسول؛ و سیاهکارزاده، محمدسجاد (1392). ورق اعتباری، ابزار دو رگه تأمین مالی و مدیریت ریسک، کارکرد مالی و کاوش‌های فقهی. تهران: ششمین کنفرانس توسعه نظام مالی در ایران.
موسوی خمینی، سیدروح‌الله (1410 ق- الف). تحریر الوسیله. قم: مؤسسه نشر اسلامی.
موسوی خویی، سید ابوالقاسم (1412ق). توضیح المسائل، قم: لطفی.
موسویان، سید عباس (1386). فرهنگ فقهی و حقوقی معاملات. تهران: پژوهشکده پولی و بانکی.
موسویان، سید عباس (1391). بازار سرمایه اسلامی (1). تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
موسویان، سید عباس؛ صالح‌آبادی، علی؛ و کاوند، مجتبی (1396). امکان‌سنجی فقهی اوراق مشارکت مصون از تورم. دوفصلنامه تحقیقات مالی اسلامی، 6(12)، 101-132.
Doi: 10.30497/ifr.2017.2000
موسوی‌خمینی، روح‌الله (1392)، تحریر الوسیله. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
موسوی‌خمینی، روح‌الله (بی‌تا). تحریر الوسیله، قم: دارالعلم.
ندائی، محمدعلی (1394). تفاوت‌های ضمانت «فقهی» و «ضمانت عرفی». روزنامه خراسان.
نظرپور، محمدنقی؛ و خزایی، ایوب (1391). طراحی صکوک مشارکت جهت انتقال ریسک شرکت های بیمه به بازار سرمایه. فصلنامه اقتصاد اسلامی، 12(47)، 131-156.
هال، جان‌ادوارد (1384). مبانی مهندسی مالی و مدیریت ریسک (سجاد سیاح و علی صالح‌آبادی. مترجمان) تهران: گروه رایانه تدبیرپرداز.
هیأت وزیران (1377). آیین‌نامه اجرایی قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت. تهران: سازمان بورس و اوراق بهادار.
وحیدخراسانی، حسین (1421ق). توضیح المسائل (چاپ اول). قم: مدرسه باقرالعلوم.
وزارة الأوقاف و الشؤون الأسلامیة، (1418ق). .لموسوعة الفقهیّة الکویتیّة. کویت: دارالصفوه.
CNA Surety, Surety ship (2012). ”A Practical Guide to Surety Bonding”.
نشریه علمی «تحقیقات مالی اسلامی»
دوره 9، شماره 2 - شماره پیاپی 18
اردیبهشت 1399
صفحه 671-694
  • تاریخ دریافت: 24 خرداد 1398
  • تاریخ بازنگری: 25 خرداد 1398
  • تاریخ پذیرش: 20 فروردین 1399