نشریه علمی «تحقیقات مالی اسلامی»

امکان‌سنجی فقهی طراحی سوآپ نرخ بهره متناسب با بازار مالی ایران

نوع مقاله : علمی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی

2 دانشجوی دکترای مدیریت مالی دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

قراردادهای سوآپ به‌عنوان یکی از ابزارهای مشتقه در بازارهای مالی اهمیت فراوانی داشته و استفاده وسیعی در بازار مالی دارد. از مهم‌ترین سوآپ‌ها که کاربرد زیادی دارد، سوآپ نرخ بهره است. ازآنجاکه بازار مالی در ایران در حال گسترش است، لازم است تمامی ابزارهای جدید با موازین فقهی ارزیابی شود. در مقاله پیش رو ضمن بررسی سوآپ نرخ بهره از منظر تعاریف، انواع، ویژگی‌ها، مدل‌ها، کاربردها، مزایا و معایب، بررسی فقهی- حقوقی این معامله انجام شده است. در این مقاله بیان می‌شود که دارایی پایه در سوآپ نرخ بهره، اوراق قرضه می‌باشند و اوراق قرضه معاملات ربوی هستند؛ بنابراین، همان‌طور که معامله اولیه آن‌ها قرض با بهره و حرام است، معاملات مترتب بر آن‌ها نیز، چه به‌عنوان تعهد به پرداخت جریانات نقدی ثابت و متغیر بهره، مترتب بر ربا و حرام خواهد بود. با توجه به ماهیت قراردادهای اسلامی و با الگو‌گیری از سوآپ نرخ بهره، «سوآپ نرخ سود» طراحی شد. سوآپ نرخ سود ثابت در مقابل نرخ سود متغیر و سوآپ نرخ سود متغیر در مقابل نرخ سود متغیر، دو نوع سوآپ نرخ سود است. سوآپ نرخ سود پیشنهادی به‌دلیل مجهول بودن عوضین رد شد و برای طراحی سوآپ نرخ سود از بیع‌ الخیار استفاده گردید. روش مقاله در بررسی موضوع، توصیفی- تحلیلی و اسنادی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Jurisprudential Feasibility Study of Designing Interest Rate Swap in Proportion to the Iranian Capital Market

نویسندگان [English]

  • Gholam Ali Masouminia 1
  • Mahdi Elahi 2

1 Associate Professor, Faculty of Economics, Kharazmi University

2 PhD student in financial management at Allameh Tabatabai University

چکیده [English]

Swap contracts, as kind of derivative instruments, are of high importance and usage in financial markets. One widely-used sort of them is interest rate swap contract. As the Iranian financial market is developing, it is needed that all new instruments be assessed by jurisprudential standards. In this article, besides examining interest rate swap contract with regard to its different definitions, sorts, features, models, applications, advantages, disadvantages, and the necessity of its being used in the Iranian financial market, we have assessed its jurisprudential and juridical aspects for the first time.
By examining the jurisprudential aspect of interest rate swap contract using a descriptive-analytical and documentary approach, this article tries to prove the hypothesis that although such a contract in proportion to Iranian financial market is not amendable due to the presence of usury in the form of  Bai and Muawadah, it may be designed through "Bai al khiar".

کلیدواژه‌ها [English]

  • Interest Rate Swap
  • Risk Management
  • Bai
  • Muawadah
  • Profit Rate Swap
  • Interest Rate Volatility
قرآن کریم. قرآن کریم. ابن إدریس الحلی (1410)، السرائر، جلد 2، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة، الثانیة. ابن‌براج (قاضی) (1411ق)، جواهر الفقه، تحقیق: ابراهیم بهادری، قم: مؤسسه نشر اسلامى، چاپ اول. انصاری، مرتضی بن‌ محمد (1420ق)، المکاسب، تحقیق لجنة التحقیق تراث الشیخ الأعظم، قم: مجمع فکر اسلامی. الحر العاملی (1414ق)، وسائل الشیعة، جلد 17، قم: مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، الثانیة. الحسینی المراغی (1418ق)، العناوین الفقهیة، قم: مؤسسه نشر اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. الحکیم، السید محسن (1404ق)، مستمسک العروة، جلد 12، قم: منشورات مکتبة آیةالله العظمى المرعشی النجفی. الخوانساری (1364)، جامع المدارک، جلد 3، تهران: مکتبة الصدوق، الثانیه، 1405ق. الخوئی (1365)، کتاب الاجارة، الأول، قم: منشورات مدرسة دار العلم. الخوئی (1408ق)، کتاب المضاربة، الأول، منشورات مدرسة دار العلم، الأولى. الخمینی، الامام روح‌الله (1421ق)، کتاب البیع، جلد 3، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی، الاولى. راعی، رضا و سعیدی، علی (1383)، مبانی مهندسی مالی و مدیریت ریسک، تهران: دانشکده مدیریت دانشگاه تهران و سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت). سبزواری، عبدالاعلی (1314)، مهذب الاحکام، ‌بی‌جا، جلد 19. الشیخ الطوسی (1411ق)، الخلاف، جلد 3، قم: مؤسسة النشر الإسلامى التابعة لجماعة المدرسین. طوسی، محمد بن حسن (1407ق)، الخلاف، قم: مؤسسه نشر اسلامی العلامة الحلی، الحسن بن یوسف بن المطهر (1414ق)، تذکرة الفقهاء، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، الطبعة الاولی. العلامة الحلی (1418ق)، قواعد الأحکام، جلد 2، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ اول. القاضی النعمان المغربی، دعائم الإسلام، جلد 2، القاهرۀ: دار المعارف، الثانیۀ، بی‌چا. کرکی (محقق) (1408ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم: تحقیق و نشر مؤسسه آل‌البیت(ع)، چاپ اول. المحقق الحلی (1409ق)، شرائع الإسلام، جلد 2، تهران: انتشارات استقلال، الثانیة. المحقق الخوئی، مصباح الفقاهة، جلد 3، قم: مکتبة الداوری، الأولى، بی‌چا. المحقق النراقی (1417ق)، عوائد الأیام، قم: مرکز النشر التابع لمکتب الإعلام الإسلامی، الأولى. معصومی‌نیا، غلامعلی (1387)، «ابزارهای مشتقه»، بررسی فقهی و اقتصادی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. میرمعزی، سید حسین (1387)، بیع‌الخیار از دیدگاه فقه و اقتصاد، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. النوری، المیرزا حسین (1408ق)، مستدرک الوسائل، جلد 13، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، الطبعۀ الثانیۀ. هال، جان (1384)، مبانی مهندسی مالی و مدیریت ریسک، ترجمۀ سجاد سیاح و علی صالح‌آبادی، تهران. Bicksler, James and Andrew H. Chen (1986), "An Economic Analysis of Interest Rate Swaps", THE JOURNAL OF FINANCE, VOL. XLI, NO. 3, 645-655. Brown, Keith C. Keith Cates Brown, Donald J. Smith (1994), Institute of Chartered Financial Analy, "an Empirical Analysis of Interest Rate Swap Spread”, the Journal of Fixed Income, 61-78 Bryan, Stephen and Steven Lilieit (2008), The Case of Interest Rate Swaps and Questions for the Pozen Committee”, THE CPA JOURNAL, pp. 26-31. Buetow, Gerald W., Frank J. Fabozzi (2001), "Valuation of Interest Rate Swaps and Swaptions”, Frank j Fabozzi Associates. new hope, Pennsylvania. Cortes, Fabio (2006), "Understanding the term structure of Swap Spreads", Bank of England Quarterly Bulletin. Coyle, Brian (2001), Interest-Rate Swaps”, The Chartered Institute of Banker. Daigler, Robert T. & Donald Steelman (1988), NTEREST RATE SWAPS AND FINANCIAL INSTITUTIONS, Southern Finance Association Meeting San Antonio. Gibson, Willia. E. (1999), Are Swap Agreements Securities or Futures? the Inadequacies of Applying the Traditional Regulatory Approach to otc Derivatives Transactions”, the Journal of Corporation Law, 379-416. Gnanakumar Visvanathan (1997), "Who Uses Interest Rate Swaps? A Cross-Sectional Analysis", JOURNAL OF ACCOUNTING, AUDITING & FINANCE, 173-200. Goswami, Gautam & Milind m Shrikhande (1998), "interest Rate Swaps and Economic Exposure”, Global Finance Journal, vol. 9, no.1, pp.51-70. Lando, David, (2004), "Credit Risk Modeling: Theory and Applications", Princeton University Press. Malhotra D.K. (1997), "An Empirical Examination of the Interest Rate Swap Market”, qjbe, Vol.36, No2, 19-29. Malliera R.; G. Alobaidi, (2004), "Interest Rate Swaps under CIR", Journal of Computational and Applied Mathematics, 543–554. Mozumdar, Abon (1999), Default Risk of Interest Rate Swap. Partnoy, Frank (1997), "Financial Derivatives and the Costs of Regulatory Arbitrage", the Journal of Corporation Law, 211-256. Scott, John L. and Maneesh Sharma (1995), "INTEREST RATE SWAPS: A MANAGERIAL OMPENSATION APPROACH", Journal Of Financial And Strategic Decisions, Vol. 8, No. 1. Skarr, Doug (2007), "Understanding Interest Rate Swap Math and Pricing", California Debt and Investment Advisory Commission. Stewart, Louis J. and John Trussel (2006). "The Use of Interest Rate Swaps by Nonprofit Organizations: Evidence from Nonprofit Health Care Providers", JOURNAL OF HEALTH CARE FINANCE, 6-22. Takayasu Ito (2010), "Global Financial Crisis and US Interest Rate Swap Spreads", Applied Financial Economics, Vol.20, 37–43.
نشریه علمی «تحقیقات مالی اسلامی»
دوره 2، شماره 2 - شماره پیاپی 4
اردیبهشت 1392
صفحه 55-86
  • تاریخ دریافت: 01 شهریور 1394
  • تاریخ پذیرش: 01 شهریور 1394