نشریه علمی «تحقیقات مالی اسلامی»

اتحاد مالکیت در چهارچوب اسلامی و دلالت‌های آن در بازارهای مالی (پول و سرمایه)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی (فقه مالی اسلامی)

نویسندگان

1 استادیار پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، تهران، ایران

2 استاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قم، ایران

چکیده

اتحاد مالکیت بین طرفین قرارداد، یکی از مباحث مهم و کلیدی در دانش بانکداری و مالی اسلامی است که می‌تواند آثار قابل‌توجهی در بازارهای پولی و مالی به‌همراه داشته باشد. بر این اساس، تحقیق حاضر ضمن تبیین مفهوم اتحاد مالکیت و تحلیل فقهی آن، به این سؤال کلیدی پاسخ می‌دهد که: «آثار وجود اتحاد مالکیت بین طرفین معامله در بازارهای پول و سرمایه چیست؟»، مقاله حاضر به روش توصیفی و تحلیل محتوا، به‌دنبال اثبات این فرضیه است که «وجود اتحاد مالکیت از اجرای برخی از احکام متعارف عقود اسلامی جلوگیری می‌کند». یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که پذیرش اتحاد مالکیت دلالت‌های مشخصی در روابط بازارهای مالی به‌همراه خواهد داشت. به‌عنوان نمونه معاملات مالی دولت، بانک مرکزی و بانک‌های دولتی (با اکثر منابع دولتی) از شمول حرمت ربا خارج بوده و دریافت و پرداخت منابع بین آنها همراه با زیاده در طول زمان، اشکال شرعی ندارد؛ بازار ثانوی برای اسناد خزانه منتشرشده بر روی بدهی‌های دولت به بانک مرکزی و بانک‌های دولتی (با اکثر منابع دولتی) قابل‌تصور نیست؛ در بازار سرمایه، درصورتی‌که بانی و فروشنده کالا در صکوک بدهی (مانند صکوک مرابحه) یکسان باشد و یا در حکم شخصیت یکسان باشد، آنگاه صکوک منتشرشده توسط شرکت واسط جهت تأمین مالی خرید کالا، با چالش بیع‌العینه مواجه شده و مشروعیت فقهی نخواهد داشت. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Unity of Ownership in the Islamic Framework and its Implications for the Financial Markets (Money and Capital)

نویسندگان [English]

  • Hosein Meisami 1
  • Sayyed Abbas Mosavian 2

1 Assistant Professor at Monetary and Banking Research Institute of the Central Bank of the Islamic Republic of Iran, Tehran, Iran.

2 Professor at Institute of Islamic Culture and Thought, Qom, Iran.

چکیده [English]

The Unity of Ownership is one of the critical issues in the field of Islamic banking and finance that may have some considerable implications for the money and capital markets. Thus, this study, while explaining the unity of ownership concept and offering a jurisprudential analysis of it, tries to answer its basic question: “What are the effects of the Unity of Ownership between the partners of contracts on the money and capital markets?”
   Using an analytical-descriptive approach, this paper aims to prove the hypothesis that “the Unity of Ownership will prevent the enforcement of some conventional rules of the Islamic contracts”. The results show that Unity of Ownership carries some specific implications for the financial market relations. As an example, we can refer to the financial transactions by the government,  Central Bank and state banks being exempted from the forbidden riba; the secondary market would not be applicable to treasury bills for the government’s debts to the Central Bank and state banks; and in the capital market, if the issuer and seller of debt sukuks are the same, the issued sukuks for financing the purchase of commodities by the intermediary company will face transactional challenges and lose their jurisprudential legitimacy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Unity of Ownership
  • Money Market
  • Capital Market
  • Riba JEL Classification: D53
  • E52
جزیری، عبدالرحمان (۱۴۰۵ق). الفقه علی المذاهب الأربعه. بیروت: دارالکتب العلمیه.
حرعاملی، محمدبن‌حسن (۱۴۰۹ق). وسائل الشیعه. قم: مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام.
علامه‌حلی، حسن‌بن‌یوسف (1403ق). مختلف الشیعه (جلد ۵). قم: مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام.
قضاوی، حسین، و بازمحمدی، حسین (۱۳۹۱). عملیات بازار باز در چهارچوب بانکداری بدون‌ربا؛ مطالعه موردی اسناد خزانه‌ اسلامی. تهران: پژوهشکده‌ پولی و بانکی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران.
معرفت، محمدهادی (۱۳۷۹). ربا از گناهان کبیره و استثناناپذیر. فصلنامه نامه مفید، 5(13)، 31- 48.
موسویان، سیدعباس (1387). ابزارهای مالی اسلامی (صکوک) (چاپ 2). تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
موسویان، سیدعباس (۱۳۹۱). بازار سرمایه اسلامی. قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
موسویان، سیدعباس، ندری، کامران، و میثمی، حسین (۱۳۹۴). امکان‌سنجی فقهی استفاده از صکوک بیع دین جهت عملیات بازار باز بانک مرکزی: دلالت‌هایی جهت تقویت بازار بدهی اسلامی در کشور. دوفصلنامه مطالعات اقتصاد اسلامی، 8(15)- 27-56.
موسویان، سیدعباس، نظرپور، محمدنقی، و خزائی، ایوب (۱۳۸۹). امکان‌سنجی فقهی طراحی اسناد خزانه اسلامی در بازارهای مالی اسلامی. فصلنامه اقتصاد اسلامی، 10(40)،
87-116.
موسوی‌خمینی، سیدروح‌الله (۱۴۱۶ق). تحریر الوسیله (جلد ۱). قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
موسوی‌خمینی، سیدروح‌الله (۱۴۲۱ق). کتاب ‏البیع. قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
مؤمنی، سید مجید (۱۳۹۳). بررسی فقهی، حقوقی و اقتصادی اسناد خزانه اسلامی. مجموعه مقالات بیست و پنجمین همایش بانکداری اسلامی، تهران: مؤسسه عالی آموزش بانکداری ایران.
میثمی، حسین، موسویان، سیدعباس، و ندری، کامران (۱۳۹۲). طراحی مدل‌های عملیاتی صکوک اجاره جهت انجام عملیات بازار باز. فصلنامه اقتصاد اسلامی، 13(51)، 63-90.
میثمی، حسین و ندری، کامران (139۵). طراحی مدل‌های عملیاتی اوراق بهادار (صکوک) جهت انجام عملیات بازار باز؛ چهارچوبی نوین برای سیاست‌گذاری پولی اسلامی. تهران: دانشگاه امام صادق علیه‌السلام.
نجفی، محمدحسن (۱۴۱۷ق). جواهرالکلام فی‌شرح شرائع الأسلام (جلد ۲۴). بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
Alameh heli, H., (1983). Mokhtalaf al-shia (V.5). Qom: Alolbeit Institute (in Arabic).
Hor Ameli, M., (1989). Vasael Al-Shia. Qom: Alolbeit Institute (in Arabic).
Jaziri, A., (1985). Al-Fiqh Ala Al-Mazaheb Al-Arbaa. Beirut: Dar Al-Kotob Al-Elmyah (in Arabic).
Marefat, M, H., (2000). Riba, Name Mofid Journal, Vol. 13, p.23-25 (in Persian).
Musavian, A., (2007). Islamic Financial Instruments, Qom: The Islamic Research Institute for Culture and Thought (in Persian).
Musavian, A., (2012). The Islamic Capital Market, Qom: The Islamic Research Institute for Culture and Thought (in Persian).
Musavian, A, Nadri, K, & Meisamy, H., (2016), The Fiqhi Possibility of Using Bay Al-Dayn Sukuk as A Substitute For The Iranian Central Bank Musharakah Papers, Journal of Islamic Economic Studies, Vol. 7, No. 1, 27-56 (in Persian).
Musavian, A, Nazarpur, M, N, & Khazaee, A., (2011). The Fiqhi Possibility of Designating Islamic Treasury Bills in Islamic Financial Markets. Journal of Islamic Economics, Vol. 10, No. 40, 87-116 (In Persian).
Musavi Khomeini, Rohollah. (1995). Tahrir Al-Vasilah (V. 1), Qom: Jameeh Modaresin (In Arabic).
Musavi Khomeini, R., (2000). Al-Bai, Qom: Imam Khomeini Publications Institute (in Arabic).
Momeni, M., (2015). Evaluating Islamic Treasury Bills Based on Fiqh, Law and Economics. Proceedings of 25th Islamic Banking Conference, Tehran: Iran Banking Institute (In Persian).
Meisamy, H, Musavian, A, & Nadri, K., (2014). Designating Operetinal Models of Ijarah Sukuk for Conducting Opem Market Operation. Journal of Islamic Economics, Vol. 13, No. 51, 63-90 (In Persian).
Meisamy, H, & Nadri, K., (2017). Designating Operetinal Models of Sukuk for Conducting Opem Market Operation. Tehran: Imam Sadiq University (in Persian).
Najafi, M., (1997). Javaher Alkalam (V. 24), Beirut: Daroehya (in Arabic).
Qazavi, H, & Bazmohhamadi, H., (2011). Open Market Operation in Usury-free Banking: The Case of Islamic Treasury Bills, Tehran: the Monetary and Banking Research Institute (in Persian).
نشریه علمی «تحقیقات مالی اسلامی»
دوره 9، شماره 1 - شماره پیاپی 17
آبان 1398
صفحه 145-174
  • تاریخ دریافت: 11 بهمن 1395
  • تاریخ بازنگری: 06 اسفند 1395
  • تاریخ پذیرش: 07 اسفند 1395