تحقیقات مالی اسلامی

شناسایی و ترکیب‌بندی عوامل مؤثر بر ترویج فرهنگ زکات با بهره‌گیری از سیستم استنتاج فازی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی (ابزارهای تأمین مالی اسلامی)

نویسندگان

1 استادیار، گروه مدیریت، واحد بندرگز، دانشگاه آزاد اسلامی، بندرگز، ایران

2 استادیار، گروه حسابداری، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران

3 استادیار، گروه مدیریت کسب‌وکار، جهاد دانشگاهی، واحد استان آذربایجان غربی، ایران

چکیده

1. مقدمه و هدف
زکات به‌عنوان یکی از ارکان اساسی اسلام، نقش حیاتی در بازتوزیع عادلانه ثروت و ریشه‌کنی فقر در جامعه ایفا می‌کند. بر همین اساس، هدف پژوهش حاضر شناسایی عوامل مؤثر بر ترویج فرهنگ زکات و تعیین مطلوب‌ترین ترکیب این عوامل برای نهادینه‌سازی این فرهنگ در میان افراد جامعه است.
2. مواد و روش‌ها
این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر ماهیت، توصیفی - اکتشافی است. ابتدا ابعاد و مؤلفه‌های مرتبط با موضوع از مبانی نظری استخراج شد. سپس برای پالایش و تأیید مدل از فن دلفی استفاده گردید. پانل خبرگی شامل ۳۰ نفر از مدیران و کارشناسان کمیته‌های امداد در استان‌های گلستان، کرمانشاه، آذربایجان غربی، خراسان جنوبی، کردستان و سیستان و بلوچستان بود که به‌صورت نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند. در ادامه، با بهره‌گیری از سیستم استنتاج فازی در نرم‌افزار متلب، ترکیب مطلوب ابعاد اصلی برای ترویج حداکثری فرهنگ زکات تعیین شد.
3.یافته‌های تحقیق
براساس نتایج، مدل تحقیق شامل چهار بعد اصلی یعنی عوامل هنجاری، عوامل اجتماعی، عوامل ساختاری و عوامل ارتباطی است. در شرایط موجود، بیشترین سطح ترویج فرهنگ زکات در جامعه به میزان ۲٫۴۷ (از سطح ایده‌آل ۳) برآورد شد. این سطح زمانی حاصل می‌شود که سطح عوامل هنجاری ۲٫۷۵، عوامل اجتماعی ۲٫۶۴، عوامل ساختاری ۲٫۲۳ و عوامل ارتباطی ۲٫۵۴ باشد.
4. بحث و نتیجه‌گیری
یافته‌ها نشان می‌دهد بعد هنجاری بیشترین امتیاز را در میان ابعاد دارد؛ بنابراین نخستین گام در ترویج فرهنگ زکات، تقویت مبانی ارزشی جامعه و هنجارسازی اجتماعی این فریضه الهی است. تمرکز بر این بعد، در کنار توجه به سایر ابعاد، می‌تواند به نهادینه‌سازی فرهنگ زکات و دستیابی به اهداف عدالت اقتصادی کمک کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Identifying and Combining Effective Factors on Promoting the Culture of Zakat by Using the Fuzzy Inference System

نویسندگان [English]

  • Zahra Moghimi 1
  • Reza Ziyari 2
  • Vahid Hajilo 3

1 Assistant Professor, Department of Management, BG.C., Islamic Azad University, Bandargaz, Iran

2 Assistant Professor, Department of Accounting, Se.C., Islamic Azad University, Semnan, Iran

3 Assistant Professor, Department of Business Management, Academic Jihad, West Azerbaijan Province Branch, Iran

چکیده [English]

1. Introduction
Zakat is one of the fundamental pillars of Islam and plays a crucial role in achieving social justice through the fair redistribution of wealth. Despite its religious and social significance, there are challenges in institutionalizing and promoting a zakat culture across communities. The aim of this study is to explore and identify the factors that influence the promotion of zakat culture and to determine the most effective combination of these factors for embedding this practice within society.
2. Objective
The primary objective of this research is to design and validate a model that highlights the key dimensions and components necessary for the successful promotion and institutionalization of zakat culture. By determining the most desirable combination of these dimensions, the study seeks to provide practical strategies for enhancing public engagement with zakat.
3.  Materials
The study draws upon theoretical foundations and previous research on zakat, social behavior, and cultural promotion. Relevant dimensions and components were first extracted from this literature. The research context involved relief committees across six provinces (Golestan, Kermanshah, West Azerbaijan, South Khorasan, Kurdistan, and Sistan and Baluchestan), where zakat-related cultural programs are actively implemented.
4.  Methods
This research is applied in purpose and descriptive–exploratory in nature. To refine and validate the conceptual model, the Delphi technique was applied. A purposive sample of 30 experienced managers from the identified relief committees served as the expert panel. After achieving consensus through multiple Delphi rounds, a fuzzy inference system (FIS) implemented in MATLAB software was used to analyze the data and determine the optimal combination of factors that would lead to the maximum promotion of zakat culture.
5. Research Findings
The finalized research model consists of four main dimensions: normative factors, social factors, structural factors, and communication factors. Under current conditions, the highest achievable level of zakat culture promotion is 2.47 out of an ideal 3. This maximum is attained when normative factors are at 2.75, social factors at 2.64, structural factors at 2.23, and communication factors at 2.54. Among these, the normative dimension carries the highest weight compared to the others.
6. Discussion and Conclusion
The findings underscore the critical role of value-based and normative factors in promoting zakat culture. Efforts to strengthen societal values and normalize zakat as a collective social practice are essential first steps. Additionally, integrating supportive social, structural, and communication measures can further enhance zakat’s effectiveness in fostering equitable wealth distribution and poverty alleviation. These insights provide practical guidance for policymakers and religious institutions to institutionalize zakat culture more effectively.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Culture
  • Zakat Promotion
  • Value Foundations
  • Fuzzy Inference
  1. اکبریان، رضا؛ و ساجدیان‌فرد، نجمه (1394). اثر زکات بر تعدیل و توزیع ثروت و رشد اقتصادی. اقتصاد و بانکداری اسلامی، 3(8)، 47-74.
  2. احدی، سیف‌اله؛ فخعلی، محمدتقی؛ و حائری، محمدحسن (1396). بررسی حکم زکات در ملک متزلزل. فقه و مبانی حقوق اسلامی، 50(1)، 7-31. DOI: 22059/jjfil.2017.129521.668049
  3. ال‌اسپوزیتو، جان؛ و وال، جان (1391). جنبش‌های اسلامی معاصر (اسلام و دموکراسی) (شجاع احمدوند: مترجم). ایران، تهران: نشر نی.
  4. الکلینی الرازی، محمد بن یعقوب (بی‌تا). الفروع من الکافی. لبنان، بیروت: دارالتعارف.
  5. بختیاروند، مریم؛ هاشمی، سیدجلال؛ و نوکاریزی، حسن (1395). نقش تربیتی زکات در سبک زندگی اسلامی: استنتاج اصول تربیتی. بصیرت و تربیت اسلامی، 13(117)، 37-136.
  6. حبیبی، آرش؛ و آفریدی، صنم (۱۴۰۱). تصمیم‌گیری چندشاخصه. ایران، تهران: نارون.
  7. خادم­علی، حمزه؛ و مقاره‌ای، محمدحسین (1394). نظریه اجتماعی قرآن. ایران، قم: دانشگاه باقرالعلوم.
  8. دانیاری، محسن (1400). تحلیل موانع پرداخت زکات از منظر قرآن و روایات. ره‌توشه، 2(7)، 63-71. DOI: 22081/rt.2021.60986.1085
  9. شعبانی، احمد؛ و کاشیان، عبدالمحمد (1392). زکات پول از منظر فقه فریقین و بررسی ظرفیت بالقوه آن در فقرزدایی، مطالعات اقتصاد اسلامی، 6(1)، 35-60. DOI: 30497/ies.2013.1508
  10. شعبانی، احمد؛ و کاشیان، عبدالمحمد (1395). طراحی سازوکار ورود خمس و زکات به نظام مالیاتی ایران و آثار بالقوه اقتصادی آن، مطالعات اقتصاد اسلامی، 8(2)، 39-74. DOI: 30497/ies.2016.1798
  11. شمس، احمد؛ و فتحی هفشجانی، کیامرث (1394). تحلیل حقوقی و ارائه مدل تصمیم‌گیری چند شاخصه برای گرفتن زکات براساس مبانی اسلام. مبانی فقهی و حقوق اسلامی، 8(15)، 57-76.
  12. شهسوارانی، امیرمحمد (1397). نظریه تبادل اجتماعی: نظریه ارتباطات و تعاملات بین فردی در جامعه. تحقیقات رسانه، 1(1)، 70-51.
  13. فرهادیان آرانی، علی؛ و وثوق، بلال (1390). شناسایی و رتبه‌بندی عوامل مؤثر بر میزان مشارکت افراد در پرداخت زکات. مطالعات اقتصاد اسلامی، 3(2)، 141-170. DOI: 30497/ies.2011.1093
  14. قرضاوی، یوسف (1998 م). فقه الزکاة دراسة مقارنة لأحکامها وفلسفتها فی ضوء القرآن والسنة. لبنان، بیروت: مؤسسة الرسالة، الطبعة الخامسة عشر.
  15. کیاالحسینی، ضیاء‌الدین (1387). نقش زکات فطـره در فقرزدایی مطالعـه مـوردی ایران 1385-1370. اقتصاد اسلامی، 7(31)، 133-160.
  16. لطفی جلال‌آبادی، مصطفی؛ و زروندی، جواد (1402). تأثیر استفاده از شبکه‌های اجتماعی بر تغییرات فرهنگی با تأکید بر سبک زندگی. مطالعات راهبردی ارتباطات، 3(2)، 71-86. DOI: 22034/rcc.2023.2006164.1066
  17. مصباحی‌مقدم، غلامرضا (1397- الف). جایگاه زکات از دیدگاه فقه حکومتی، جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی، 15(30)، 119-135. DOI: 30471/iee.2018.1559
  18. مصباحی‌مقدم، غلامرضا (1397- ب). فقه منابع مالی دولت اسلامی. ایران، تهران: دانشگاه امام صادق علیه‌السلام.

Reference

  1. Adhiatma, A., Fachrunnisa, O. (2021). The Relationship among Zakat Maal, Altruism and Work Life Quality:A Quantitative Analysis, International Journal of Zakat Vol. 6(1):71-94.
  2. Al-Kulaynī al-Rāzī, Moḥammad b. Yaʿqū (n.d.). al-Furūʿ min al-Kāfī. Lebanon, Beirut: Dār al-Taʿāruf [in Arabic].
  3. Asiati, D., Nopriyansah, R.(2020). Determinants of Zakat Behavior, International Journal of Management & Economics Research.
  4. Bakhtiarvand, M; Hashemi, S, J; Nokarizi, H., (2016). An inscription on the upbringing of zakat in the The educational role of Zakat in the Islamic lifestyle: Deriving educational principles, Islamic insight and education, 13(117), 37-136 [in Persian].
  5. Farhadian Arani, A; & Vosouq, B. (2011). Identifying and ranking the factors affecting the level of individuals' participation in paying Zakat. Islamic Economic Studies, 3(2), 141-170. DOI: 10.30497/ies.2011.1093 [in Persian].
  6. Lunn, J., Douglass, A. (2001).Relationships Among Giving, Church Attendance, and Religious Belief: The Case of the Presbyterian Church (USA), Journal for the Scientific Study of Religion 40(4):765 – 775.
  7. Muda, M., Marzuki, A. (2006). Factors Influencing Individual Participation in Zakat Contribution: Exploratory Investigation, Universiti Sains Islam Malaysia, Seminar for Islamic Banking and Finance (iBAF).
  8. Rehman,a., Ejaz A., Anam, I. (2020). give zakāt on employment income: evidence from the Kingdom of Saudi Arabia, The current issue and full text archive of this journal is available on Emerald Insight.
  9. Reinstein, D. (2006), Does one contribution come at the expense of another? Empirical evidence on substitution among charitable donations, Mumbai: Jaico Publishing House.
  10. Sanep, A., Hairrunnizam,W. (2005). Persepsi Agihan Zakat dan Kesannya terhadap Pembayaran Zakat Melalui Institusi Formal, Jurnal Ekonomi Malaysia, Faculty of Economics and Business, Universiti Kebangsaan Malaysia, vol. 39: 53-69.
  11. Akbarīyān, Reẓā; & Sājidīān-Fard, Najmeh. (1394 SH/2015). Aṯar-e Zakāt bar Taʿdīl va Towzīʿ-e Sarmāyeh va Rošd-e Eqteṣādī [The Effect of Zakāt on Wealth Adjustment, Distribution, and Economic Growth]. Eqteṣād va Bānkedārī-ye Eslāmī [Islamic Economics and Banking], 3(8), 47–74. [in Persian].
  12. Aḥadī, Seyf-Allāh; Fakhaʿalī, Moḥammad-Taqī; & Ḥāʾerī, Moḥammad-Ḥ (1396 SH/2017). Barrasī Ḥokm-e Zakāt dar Malek-e Motazalzel [Examining the Rule of Zakāt on Unstable Ownership]. Feqh va Mabānī-ye Ḥoqūq-e Eslāmī [Jurisprudence and Principles of Islamic Law], 50(1), 7–31. doi:10.22059/jjfil.2017.129521.668049 [in Persian].
  13. Al-Esposīto, Jān; & Vāl, Jān. (1391 SH/2012). Jonbeš-hā-ye Eslāmī-ye Moʿāṣer (Eslām va Dīmoqrāsī) [Contemporary Islamic Movements (Islam and Democracy)] (Šojāʿ Aḥmadvand, Trans.). Iran, Tehran: Našr-e Nī [in Persian].
  14. Dānīārī, Moḥ (1400 SH/2021). Taḥlīl-e Mawāneʿ-e Pardākht-e Zakāt az Manẓar-e Qorʾān va Revāyāt [Analysis of the Obstacles of Paying Zakāt from the Perspective of Qur’an and Narrations]. Rah-Tusheh, 2(7), 63–71. doi:10.22081/rt.2021.60986.1085 [in Persian].
  15. Farhādīān Ārānī, ʿAlī; & Vosūq, Belā (1390 SH/2011). Šenāsāʾī va Rotbeh-Bandī-ye ʿAwāmel-e Moʾaṯṯer bar Mīzān-e Mošārekat-e Afrād dar Pardākht-e Zakāt [Identifying and Ranking the Factors Affecting People’s Participation in Paying Zakāt]. Moṭāleʿāt-e Eqteṣād-e Eslāmī [Islamic Economic Studies], 3(2), 141–170. doi:10.30497/ies.2011.1093 [in Persian].
  16. Habermas, J. (1987). The Theory of Communicative Action. vol. 2: Life world and system: a critque of functionalist reason (Thomas Mccarthy, Translator). Boston: Beacon Press.
  17. Habermas, J. (1990) Moral Consciousness and Communicative Action. Cambridge, MA: MIT Press.
  18. Habermas, J. (1984).The Theory of Communicative Action. vol. 1: Reason and the rationalization of society. (Tomas Mccarthy: Translator). Boston: Beacon Press.
  19. Ḥabībī, Āreš; & Āfarīdī, Ṣ (1401 SH/2022). Taṣmīm-gīrī-ye Čand-Šākheh [Multi-Criteria Decision-Making]. Iran, Tehran: Nārvon [in Persian].
  20. Hasan A., Abduh M., Hassan R., Engku Ali R.,Engku Ali E.M.,Hazizi Noordin N. (2021). Factors Affecting the Performance of Zakat Administration in Malaysia: An AHP Approach, Global Review of Islamic Economics and Business, Vol. 9, No.2 (2021) 029-037.
  21. Khādem-ʿAlī, Ḥamzeh; & Maqāreʾī, Moḥammad-Ḥ (1394 SH/2015). Naẓarīyeh-ye Ejtemāʿī-ye Qorʾān [The Social Theory of the Qur’an]. Iran, Qom: Dānešgāh-e Bāqer al-ʿOlūm [in Persian].
  22. Kia Al-Husseini, Z. (2008). The role of Zakat Al-Fetr in poverty alleviation: A case study of Iran 1370-2006, Islamic Economics, 7(31), 133-160. [in Persian].
  23. Šaʿbānī, Aḥmad; & Kāšīān, ʿAbd-al-Moḥ (1395 SH/2016). Ṭarāḥī-ye Sāzukār-e Vorūd-e Ḵoms va Zakāt be Neẓām-e Mālīātī-ye Īrān va Āṯār-e Bolqovveh-ye Eqteṣādī-ye Ān [Designing the Mechanism for Integrating Ḵoms and Zakāt into Iran’s Tax System and Its Potential Economic Impacts]. Moṭāleʿāt-e Eqteṣād-e Eslāmī [Islamic Economic Studies], 8(2), 39–74. doi:10.30497/ies.2016.1798 [in Persian].
  24. Šaʿbānī, Aḥmad; & Kāšīān, ʿAbd-al-Moḥ (1392 SH/2013). Zakāt-e Pul az Manẓar-e Feqh-e Farīqayn va Barrasī-ye Ẓarfīyat-e Bolqovveh-ye Ān dar Faqr-Zodāʾī [Zakāt on Money from the Perspective of Both Schools and Its Potential Capacity in Poverty Alleviation]. Moṭāleʿāt-e Eqteṣād-e Eslāmī [Islamic Economic Studies], 6(1), 35–60. doi:10.30497/ies.2013.1508 [in Persian].
  25. Šams, Aḥmad; & Fatḥī Hafšajānī, Kīāmarth. (1394 SH/2015). Taḥlīl-e Ḥoqūqī va Arāʾeh-ye Model-e Taṣmīm-gīrī-ye Čand-Šākheh barāye Gereftan-e Zakāt bar Asās-e Mabānī-ye Eslām [Legal Analysis and a Multi-Criteria Decision-Making Model for Collecting Zakāt Based on Islamic Principles]. Mabānī-ye Feqhī va Ḥoqūq-e Eslāmī [Foundations of Islamic Jurisprudence and Law], 8(15), 57–76. [in Persian].
  26. Šahsavārānī, Amīr-Moḥ (1397 SH/2018). Naẓarīyeh-ye Tabādol-e Ejtemāʿī: Naẓarīyeh-ye Ertebāṭāt va Taʿāmalāt-e Beyn-Fardī dar Jāmeʿeh [Social Exchange Theory: A Theory of Communication and Interpersonal Interactions in Society]. Taḥqīqāt-e Rasāneh [Media Studies], 1(1), 51–70. [in Persian].
  27. Loṭfī Jalāl-Ābādī, Moṣṭafā; & Zarvandī, Jāvād. (1402 SH/2023). Taʾṯīr-e Estefādeh az Šabakahā-ye Ejtemāʿī bar Taḥavvolāt-e Farhangī bā Taʾkīd bar Sabk-e Zendegī [The Impact of Social Media Use on Cultural Changes with Emphasis on Lifestyle]. Moṭāleʿāt-e Rāhbordī-ye Ertebāṭāt [Strategic Communication Studies], 3(2), 71–86. doi:10.22034/rcc.2023.2006164.1066 [in Persian].
  28. Masroor, k. (2007). Evalution of Zakat in Bangheladesh, Bangheladesh, Institute of Islamic Economic.
  29. Meṣbāḥī-Moqaddam, G, R. (1397 SH-a/2018). Jāygāh-e Zakāt az Dīdgāh-e Feqh-e Ḥokūmatī [The Place of Zakāt from the Perspective of Governmental Jurisprudence]. Jostārhā-ye Eqteṣādī bā Rūkard-e Eslāmī [Economic Essays with Islamic Approach], 15(30), 119–135. doi:10.30471/iee.2018.1559 [in Persian].
  30. Meṣbāḥī-Moqaddam, G, R. (1397 SH-b/2018). Feqh-e Manābeʿ-e Mālī-ye Dowlat-e Eslāmī [Jurisprudence of Financial Resources of the Islamic State]. Iran, Tehran: Dānešgāh-e Emām Sadegh (ʿa) [in Persian].
  31. Qaradawi, Y. (1998). The Jurisprudence of Zakat: A Comparative Study of its Provisions and Philosophy in Light of the Qur’an and Sunnah. Lobnan, Beirut, Al-Risala Foundation, 15th Edition [in Persian].
  32. Ur Rehman, A., Aslam, E. & Iqbal, A. (2020). Factors influencing the intention to give zakat on employment income: evidence from the Kingdom of Saudi Arabia, Islamic Economic Studies, 29(1):33-49.
  33. Ungureanu C., Monti P. (2017). Habermas on Religion and Democracy: Critical Perspectives, The European Legacy,22(5):1-7.
تحقیقات مالی اسلامی
دوره 14، شماره 1 - شماره پیاپی 31
آبان 1403
صفحه 1-28
  • تاریخ دریافت: 01 شهریور 1403
  • تاریخ بازنگری: 29 دی 1403
  • تاریخ پذیرش: 11 بهمن 1403